گذر زمان در مترو

به گزارش روزن‌آنلاین، بسیاری از رفتارهای اجتماعی و فرهنگی ما، از درک ما نسبت به زمان نشأت می‌گیرد و روند بهبود مدیریت زمان در شهر می‌تواند با مطالعه رفتارها بر اساس زمان شروع شود. گذر زمان در مترو از فرهنگ و درک ایرانیان نسبت به زمان نشأت نگرفته و بر مبنای زمان اقتصادمحور مدرن و وارداتی است. گذر زمان در مترو برای مردم، در بیشتر موقعیت‌ها فاقد معنا و ناخوشایند است و قرار گرفتن در آن با چالش‌هایی فرهنگی و اجتماعی همراه می‌شود.

زمان به ما نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از زندگی هر فرد، در سفرهای درون شهری سپری می‌شود و آنان بخش قابل توجهی از زندگی خود را در این محیط می‌گذرانند. زمان در ایران امروز و در بسیاری از کشورهای درحال توسعه، دچار نوعی بهم‌ریختگی و درهم شکنندگی است. زمان فرهنگی که از گذشته به ما رسیده و زمان وارداتی مدرن که هنوز بی‌ریشه در اجتماع است، به یک‌پیوند ناسازگار رسیده و باعث شده در سطوح مختلف، ناهنجاری در ساختار زمان ایجاد شود.

همین مسئله موجب آن شده است تا جایگاه مترو، از مهم‌ترین وسیله‌های حمل‌ونقل عمومی درون شهری را در زمان جست‌وجو کنیم و بپرسیم گذر زمان در مترو چه چالش‌ها اجتماعی را پدید می‌آورد؟ مترو در کشورهای توسعه یافته چه جایگاهی دارد؟ آیا زمان در ایران همانند دیگر کشورها است؟ و زمان در هر فرهنگ چگونه درک می‌شود؟

حوالی یک‌ایستگاه

به جهت مشاهدات میدانی به ایستگاه تربیت مدرس رفتیم، این ایستگاه تقاطع دو خط ۶ و ۷ است و  مورد استفاده اکثریت دانشجویان و کارکنان دانشگاه‌ تربیت مدرس، دانشکده علوم‌اجتماعی و دانشکده مدیریت دانشگاه تهران است. زمان انتظار برای هر قطار بین ۱۲ الی ۲۰ دقیقه است که بستگی به روز تعطیل و غیرتعطیل و همچنین برنامه‌ریزی برای ساعات پیک‌ها دارد. حدود ساعت پنج است. اولین مسئله‌ای که هنگام ورود به ایستگاه به چشم می‌آید صفوف طولانی برای خرید و شارژ کارت بلیط مترو است. دستگاه‌های خرید و شارژ کارت بلیط که بر روی دیوار نصب شده‌اند، دقیقا در مسیر ورودی و خروجی گیت‌های مترو است و در بدو ورود باید دقت شود تا با افرادی که در صف ایستاده‌اند برخورد نشود. بعد از گیت‌ها می‌توان مسیر را انتخاب کرد. جمعیت سکوهای قطار بستگی به زمانی دارد که وارد آن می‌شوید، اگر قطار به تازگی رفته باشد، خلوت است اما این یعنی باید ده الی پانزده دقیقه منتظر قطار بعدی بود. تعداد صندلی‌ها بسیارکم است البته با توجه به اینکه در هر دقیقه به تعداد افراد افزوده می‌شود، شاید وجود صندلی بر سکوها زیاد مناسب نباشد. تقریبا سکوها مملو از جمعیت شده است. خانمی در بلندگو تذکر می‌دهد پشت خط زرد لبه سکو بایستید. انتظارها به سر رسید و قطار آمد. قطار در ازدحام گم شده بود. درب‌ها باز شدند، تعداد کمی پیاده شدند و تعداد بسیاری داخل قطار رفتند، خانمی بین درب قطار تلاش می‌کرد خودش را داخل قطار جا دهد اما درب بسته نمی‌شد و بعد از چند بار تلاش ناچار پیاده شد تا با افراد دیگری که نتوانسته بودند سوار شوند، منتظر قطار بعدی باشد. قطار با تاخیر و کمک مامور داخل ایستگاه مترو به راه افتاد.

زندگی در قطار

مردم داخل قطار در بسیاری از موارد در موقعیت‌های ناخوشایند به انتظار کشیدن برای رسیدن به مقصد هستند. در این میان کنش‌های متقابل آن‌ها از مهم‌ترین نکاتی است که می‌توان مورد توجه قرار داد. مسافران مترو گاهی تلاش می‌کنند از هرگونه تماسی با یکدیگر پرهیز کنند و گاهی سعی می‌کنند بدون آن که خودشان را مزاحم نشان دهند با دیگران رفتاری دوستانه داشته باشند. اندک مسافرانی از امتیاز نشستن بر روی صندلی‌های قطار برخوردار هستند. در روزهای تابستانی با وجود تهویه داخل مترو، نفس کشیدن در جمعیت زیاد با این فاصله کم طاقت‌ فرسا است و بنظر می‌رسد همه به نوعی در پایان روزکاری کلافه شده‌اند. دستفروش‌ها فضای زیادی برای جابه‌جایی ندارند اما میان ازدحام جمعیت کالای خود تبلیغ می‌کنند. صداهای دستفروش‌ها با صدای فردی که دارد با تلفن صحبت می‌کند و مکالمه فردی دیگری که دارد درباره مهمانی فردا با کسی که کنارش نشسته است، در هم آمیخته است. کسی که از لباس‌ها، سن و جزوات در دستش بنظر می‌رسد دانشجو باشد، هندزفری‌اش را از کیفش در می‌آورد. قطار می‌ایستد و درب‌های قطار باز می‌شوند، تعدادی پیاده می‌شوند و تعداد مسافر بیشتری در حال سوار شدن است. فرد دیگری داخل قطار در تلاش است تا خودش را به درب قطار برای پیاده شدن برساند. صدایی میان جمعیت می‌گوید: «لطفا هل ندهید».

زمان انتظار

زمان حرکت قطارهای مترو مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در زمان انتظار مسافران و در نهایت شکل‌گیری مسائل متعدد اجتماعی است. حمل و نقل عمومی در تهران، به ویژه مترو که جداول زمانی مشخصی دارد و همین مسئله نشانگر اهمیت نظم و دقت در حرکت قطارها است، نقش مهمی در برنامه ریزی فردی و کاری مسافران دارد. اکثر افراد در شهر کمابیش از مترو و وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. مترو در تهران از صبح تا ساعاتی از شب در حال حرکت است و بخش قابل توجهی از زندگی تهرانی‌ها به ویژه اقشار فرودست جامعه، دانشجویان، کارمندان، کارگران و... را تشکیل می‌دهد. مترو تهران هفت خط دارد که اکثریت ایستگاه‌ها فعال است و مردم از آن استفاده می‌کنند.

زمان انتظار در مترو در صورتی که با تعداد تقاضای مسافران منطبق نباشد، دو مسئله مهم را ایجاد می‌کند؛ اول آن که جمعیت مسافران در مترو افزایش می‌یابد و موجب ازدحام می‌شود، دوم آن که این ازدحام موجب جاماندن تعدادی از مسافران به دلیل اتمام ظرفیت قطار می‌شود. نتیجه این رخداد، ایجاد نارضایتی در میان مسافران است که در وهله اول موجب ایجاد رقابت میان مسافران بر سر زودتر سوار شدن به قطار می‌شود و ممکن است برخوردها و تنش‌هایی بین مسافران ایجاد کند و  نتیجه آن، تاخیر در حرکت است که نظم زمانی قطار بهم می‌ریزد. این بی نظمی ممکن است جایگزین شدن وسیله نقلیه شخصی به جای استفاده از حمل و نقل عمومی را در پی داشته باشد.

مترو در تهران و کشورهای توسعه یافته

زمان‌بندی دقیق و کوتاه بودن زمان سفرهای درون شهری از مهم‌ترین ویژگی‌های حمل و نقل عمومی برای جایگزین شدن وسایل نقلیه شخصی است. دو مولفه مهم تاثیر گذار در کمیت زمان سفر درون شهری، وسعت جغرافیایی و جمعیت است. حمل ونقل عمومی در بسیاری از شهرهای کشورهای شرق آسیا و اروپا جزو لیست برترین شهرها در حمل و نقل عمومی معرفی شده‌اند. دغدغه حمل و نقل عمومی برآمده از تلاش برای حل بحران‌های آلودگی هوا و ترافیک در شهر است. ایجاد خطوط ریلی برای قطارهای سریع‌السیر در سایر کشورها نیز نقش مهمی در جهت کاهش زمان سفرهای درون شهری ایفا می‌کند.

مترو تهران با توجه به مسافت در رتبه ۳۲ جهان قرار دارد. قطارها حدود ۳میلیون نفر را روزانه در این استان جابه‌جا می‌کنند که بعد از قاهره، دومین استان در خاورمیانه از لحاظ جابه‌جایی جمعیت محسوب می‌شود. در لیست برترین کشورها در زمینه حمل و نقل عمومی معیارهای متعددی برای انتخاب آن‌ها در نظر گرفته شده است که در ادامه به بررسی برجسته‌ترین ویژگی آن‌ها خواهیم پرداخت.

طبق آمارهای ارائه شده حدود ۹۰درصد جمعیت هنگ‌کنک از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. مترو در این کلان‌شهر دارای خطوط قطارهای سریع‌السیر است و به علت نظافت، امنیت و سرعت بالا از اهمیت ویژه‌ای در بین دیگر وسایل حمل‌ونقل عمومی برخوردار است. در توکیو نیز خطوط مترو از پیشرفته‌ترین خطوط ریلی جهان به شمار می‌رود که جمعیتی بیش از ۸میلیون نفر روزانه در این خطوط سفر می‌کنند. مترو توکیو به نظم و برنامه‌ریزی دقیق شناخته می‌شود.

مترو سئول پایتخت کره جنوبی نیز از مجهزترین و پیشرفته‌ترین متروها در جهان شناخته می‌شود و جمعیتی حدود ۸میلیون نفر را روزانه جابه‌جا می‌کنند. وجود خطوط سریع‌السیر مترو در شانگهای، از مهم‌ترین ویژگی‌های این شهر است. مترو شانگهای با جابه‌جایی ۱۲میلیون نفر در روز جایگاه مهمی را در وسایل حمل و نقل عمومی سفرهای درون شهری دارد. در شهرهای اروپایی نیز، برلین جایگاه برتر در حمل و نقل عمومی را به‌جهت سرعت بالا، ساختار مناسب مترو و قطارهای زیرزمینی را دارد. روزانه ۵/۱ میلیون نفر از مترو برلین استفاده می‌کنند.

جریان زمان

زمان به مثابه یک‌جریان درک می‌شود که با تولد، آغاز و با مرگ، خاتمه می‌یابد؛ این جمله را باربارا آدام استاد  دانشگاه کاردیف در تحقیقاتش در حوزه زمان اجتماعی، نوشته است. صاحب نظران این حوزه درک انسان از زمان را به طور کلی بر مبنای اندیشه‌های دینی-اسطوره‌ای می‌دانند. زمان در کشورهای بر مبنای ادیان الهی، به صورت تک خطی با تکیه بر باورهای آفرینش-فرجام شکل گرفته است. باور به زندگی پس از مرگ و رستاخیز در این درک از زمان، موقعیتی بی‌زمان را می‌سازد که نوعی قابلیت برای زندگی برتر است. در تفکرات تاریخ‌گرا در دیگر کشورها نیز، زمان با انواعی از آرمانشهر مواجه است که جایی تاریخ پایان می‌یابد و انسان به سعادت ابدی می‌رسد.

پژوهشگران معتقدند درک از زمان در میان مردمان باستانی مانند آزتک‌ها، یونانیان و چینی‌ها، به صورت چرخه‌ای و تکرار شونده بوده است. زمان در تفکرات بودیسم در شرق و جنوب شرق آسیا نیز به همین صورت است و در میان آنان باور به تولدهای متعدد انسان وجود دارد. تولد برای آنان به مثابه یک فراموشی از زندگی‌های گذشته است. بوداییان باور دارند، تنها بوداست که زندگی‌های گذشته خود را به یاد می‌آورد. در این درک از زمان، در فرهنگ آنان پسر را با نامی متفاوت از پدر، اما همسان با پدربزرگ نام‌گذاری می‌شود، گویا پدربزرگ باز متولد شده و به زندگی ادامه می‌دهد.

زمان در ایران را با سه منشا معرفی می‌شود. زمان شهری در ایران باستان که با تقسیم‌بندی‌های سال، ماه و روزهای مقدس به همراه مراسمات دعا و جشن‌ها همراه بوده است و در دوره اسلامی هم با اعیاد و عبادت‌های روزانه در مسجد شکل گرفت. سپس زمان صنعتی که بر اساس محور اقتصاد و کار پدید آمد. بنابراین زمان فرهنگی و اجتماعی در ایران بر اساس آیین‌های دینی و ملی بوده و بعد از شکل‌گیری نظام اقتصادی صنعتی، زمان بر اساس اقتصاد و کار در ایران تنظیم شد که با درک از زمان، در فرهنگ ایران متفاوت است. جریان گذر زمان در مترو نیز بر مبنای اقتصاد صنعتی است که در ایران، زمانی بی‌هویت در جامعه محسوب می‌شود.

اهمیت به گذر زمان در جریان زندگی نیز، به فرهنگ، زبان، درک از زمان و حتی عوامل محیطی برمی‌گردد. در بسیاری از کشورها زمان به مثابه یک ماهیت مهم است که هر لحظه‌اش بسیار اهمیت دارد و نباید آن را از دست داد، این مسئله در دیگر فرهنگ‌ها شاید چندان مورد اهمیت نباشد. در ژاپن زمان بسیار اهمیت دارد. مترو در این کشور هر دو دقیقه حرکت می‌کند. تاخیر میان جامعه ژاپن پذیرفته نیست و همچنین با تمهیدات فرهنگی، زمان استفاده از مترو، زمانی دارای هویت فرهنگی است. در کشورهای اروپایی که مبدا انقلاب صنعتی هستند، زمان در مترو از لحاظ فرهنگی برایشان هم‌خوانی دارد و همچنین میزانی از تاخیر قابل پذیرش است. این تفاوت‌ها نشان دهنده رابطه متقابل فرهنگ و زمان است و زمان در صورتی که دارای هویت و برآمده از فرهنگ نباشد، جامعه را با چالش‌های فرهنگی و اجتماعی مواجه می‌کند.