ماجرای تخریب پیش از موعد یک بنای ارزشمند معاصر در قلب اصفهان

سجاد عسگری: در حالی که قرار بود اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گزارش کمیته فنی کارخانه ریسباف را همزمان با صدور سند آن ارائه کند، اما طرح مرمت این کارخانه را با تخریب بخش‌هایی از این بنا آغاز کرده و طرح مرمت را هم‌ هنوز ارائه نکرده است.

به گزارش روزن‌آنلاین، کارخانه ریسباف دومین کارخانه ریسندگی اصفهان است که در سال ۱۳۱۱ با مشارکت جمعی از سرمایه‌داران در این شهر راه‌اندازی شد و از میان حدود ۲۲ کارخانه نساجی اصفهان، تنها میراث صنعتی این کلانشهر محسوب می‌شود که توسط معماران آلمانی متأثر از سبک پتر بهرنس ساخته شده و سالم باقی مانده است. این اثر هشتم مرداد ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۰۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در این سالها پژوهش‌های زیادی روی این کارخانه صورت گرفت و دو کارخانه مجاور این بنا، متاسفانه خراب و تبدیل به مجتمع تجاری شد و همین موضوع باعث شد که اهمیت این کارخانه دو چندان شود.

قرارداد تملّک کارخانه ریسباف اصفهان بیش از دو سال پیگیری، بین مدیران عامل بانک ملی ایران و شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به امضا رسید و مالکیت آن رسماً به وزارت راه و شهرسازی منتقل شد.

در سال ۱۴۰۲ و در دولت شهید رئیسی براساس مصوبه هیات وزیران، زمین ریسباف برای ساخت موزه ملی بزرگ اصفهان با عنوان «موزه ریسباف» به وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد. در همین راستا نیز مسابقه‌ای قبل از انتقال مالکیت برگزار شد و طرح‌های منتخب نیز گزیده شدند.

امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان به‌تازگی در نشست خبری که با حضور خبرنگاران استانی در هتل آسمان اصفهان برگزار شد، با اشاره به ثبت سند کارخانۀ ریسباف به نام اداره‌کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، توضیح داد: در حوزۀ کارخانۀ ریسباف، کارشناسی‌های اولیه انجام شده و برآورد ما حدود یکهزار و ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه است تا این بنا به‌عنوان موزه منطقه‌ای تبدیل شود که البته بهتر از موزۀ منطقه‌ای، مجوزی است که از سوی شورای جهانی گردشگری برای ایجاد پایگاه جهانی صنایع دستی در این کارخانه صادر شده است. طرح اولیه مرمت کارخانۀ ریسباف را با اعتبار بالغ بر سه میلیارد تومان انجام دادیم و هفت میلیارد تومان هم اعتبار پیش‌بینی شد تا بخشی از این بنا به‌عنوان پایگاه اداری استفاده شود. تنها متقاضی برای مرمت مجموعه ریسباف، شهرداری اصفهان است تا این کارخانه به موزه‌ منطقه‌ای تبدیل شود. موضوع مهم دیگر درباره ریسباف این بود که تیرماه ۱۴۰۲ مصوبۀ دولت انجام شده بود و سند به دلایل مختلف به نام اداره‌کل میراث فرهنگی استان منتقل نشده بود که نهایتاً سه‌هفتۀ پیش این انتقال انجام شد و ما ازطریق اداره کل حقوقی وزارت میراث فرهنگی از کمیسیون قضایی و حقوقی دولت درخواست کردیم که سه‌سالِ مورد نظر از تاریخ صدور سند محاسبه شود.

تلاش برای واگذاری ریسباف به شهرداری

بر اساس اطلاعاتی که در اختیار روزن‌آنلاین قرار گرفته است، اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان متاسفانه در تلاش است این بنا را به دلایلی همچون عدم اعتبار و نداشتن متقاضی، به شهرداری اصفهان واگذار کند و حتی شنیده شده که این اداره کل تمایل به فروش این بنا به شهرداری را دارد و این اتفاق به نوعی دهن کجی به مصوبه دولت محسوب می‌شود. 

واگذاری یا فروش این بنا به شهرداری تبعات منفی برای استان اصفهان خواهد داشت؛ چون برای اولین بار هیات دولت مصوبهای برای حفاظت از میراث فرهنگی استان و با همکاری تمام نهادها و وزارتخانه های ذی‌مدخل صادر کرده است. این اقدام میراث فرهنگی باعث بی اعتبار شدن مصوبه دولت و دهن کجی به مصوبه مذکور خواهد شد و قطعاً در آینده روی تصمیماتی که در قبال میراث فرهنگی استان اتخاذ می‌شود، آثار منفی و مخربی خواهد داشت.

امیر کرم‌زاده هم در نشست اخیر با اشاره به واگذاری این بنا به شهرداری اصفهان اذعان کرد: موضوع ریسباف موضوعی بود که مسئولین استان تقاضا داشتند تا به دلیل حساسیت پروژه، توسط شهرداری دنبال شود. اما راهکارهای واگذاریِ ما چه بود؟ یکی، مادۀ ۲۷ که اتاق بازرگانی، اقتصاد و دارایی، دادگستری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، استانداری و اداره کل میراث فرهنگی اعضای آن هستند. این اعضا باید باهم برای موضوع واگذاری اتفاق نظر داشته باشند. ما چندین جلسه برگزار کردیم که ازچه روشی واگذار کنیم بهتر است و به مادۀ ۲۷ رسیدیم. شهرداری گفت که من در مزایدۀ ماده ۲۷ شرکت نخواهم کرد و باید این این پروژه را به من واگذار کنید یا ترک تشریفات کنید.

او اضافه کرد: ما به خاطر اینکه شرایط را برای شهرداری تسهیل کنیم رویکردمان را عوض کردیم و با صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستبافو احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی قرارداد بستیم که طبق آن قرارداد، صندوق، کارگذارِ ما شود. صندوق، تسهیلاتی دارد که راحت‌تر از مادۀ ۲۷ است و اختیار دست خودش است و با امضای وزیر می‌تواند ترک تشریفات کند. ترک تشریفاتِ مادۀ ۲۷ در حد هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان در اختیار استان نیست و به امضای سه وزیر نیاز دارد و فرایندِ خیلی طولانی دارد، مضاف بر اینکه ترک تشریفات باید دلایل توجیحی داشته باشد. ما فرایند و رویکردمان را عوض کردیم. مدیرکل اقتصاد و دارایی گفت برای ریسباف باید کارشناسی هفت‌نفره بگیرید، کارشناسی هفت‌نفره یعنی ۷۰۰میلیون تومان پول کارشناسی. الآن صندوق، کارشناسی را گرفته، کارها را انجام داده و همه چیز آماده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گرشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان بیان کرد: بعد از اینکه یک بنا کارشناسی و هزینۀ مرمتش تعیین شد سرمایه‌گذار باید طرح بیاورد. وظیفۀ کارشناس رسمی، طرح مرمت نیست. وظیفۀ کارشناس رسمی این است که برآورد هزینه کند و بداند که در طول مدت زمان با آن کاربری‌ها که دارد چقدر بازگشت سرمایه خواهد داشت.

تخریب ریسباف با کدام توجیه؟

به گزارش روزن‌آنلاین، فعالان میراث فرهنگی اصفهان معتقد هستند که شهرداری، شخصیت حقوقی اصلحی برای مرمت این اثر ملی نیست و اصولاً شهرداری اصفهان رویکرد میراثی ندارد و مداخلات بالایی روی مرمت و کاربری بنا خواهد داشت.

از طرف دیگر  اداره کل میراث فرهنگی اصفهان تمام مسابقات برگزار شده و قانون هایی که مصوب شده تا طرح احیا شود را کنار گذاشته است. در همین راستا نیز  با یک گروه غیر متخصص قرارداد منعقد شده که آن گروه نیز در بدو شروع به کار به بهانه الحاقی بودن بعضی از فضاها و انتصاب به دوره قاجار و پهلوی، شروع به تخریب ریسباف می‌کند. این اتفاق بدون هیچ گونه مطالعه و شناخت اولیه و تصویب طرح مرمت در مراجع بالادستی و براساس منفعت طلبی، صورت گرفته و گروه فوق از مرحله مطالعه به سرعت زیاد وارد فاز مرمت شده است.

مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان در پاسخ به انتقادات در رابطه با مرمت بنا گفته است: در مورد مشاور هم بگویم که ما با دانشگاه قرارداد بستیم، یک تیم هستند. دوم اینکه مگر هرچه مشاور نوشت من قرار است به آن تمکین کنم؟! ما شورای فنی داریم و این شورا شامل تمام بزرگان میراث فرهنگی استان هستند. بعد هم به میراث کشور می‌رود در آنجا هم کمیتۀ فنی داریم و همۀ اینها بررسی می‌شود. مطالعۀ ریسباف حداقل ۱۵میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد. یک نفر این کارها را انجام داده و در قالب دانشگاه است و دراختیار ما می‌گذارد. جالب است که بگویم ایشان(خانم پهلوان‌زاده) و دانشگاهی که طرف قراردادِ ما هستند(دانشگاه خوراسگان) برای ما حداقل به اندازۀ سه میلیارد تومان کارِ رایگان انجام دادند.

او افزود: یکسری دیوارهایی در محوطۀ کارخانه بود که در طرح باید تخریب می‌شد، ۵۰ سال هم قدمت داشته باشند و هرچه هم باشند باید تخریب می‌شد. اینها جزو کارخانه نبود دیوار بود. عکس‌های آن موجود است. پس اول ازهمه کارخانه باید به حالت اول برگردد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گرشگری و صنایع‌دستی استان تصریح کرد: بین شهرداری و استانداری و میراث فرهنگی یک تفاهم‌نامه‌ای منعقد شده بود که بعد شهرداری گفت در مورد این کارخانه با من قراردادِ رسمی ببند تا من هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان خرج کنم. شهرداری حرف درستی می‌زند، پول مردم دست اوست و ما هم این را می‌پذیریم؛ اما من می‌گویم ریسباف به‌عنوان یک مجموعۀ فاخر بالاخره درست می‌شود چه من باشم و چه نباشم، کمک کنیم که کار تسهیل شود. من به شما قول می‌دهم که تا زمانی که من در اینجا مدیر هستم ریسباف تعیین تکلیف می‌شود. 

این سخنان کرم زاده در حالی مطرح می شود که از زمان تصدی وی بر مسند مدیریت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان، مباحثی دربارۀ کارخانۀ ریسباف بیان شده که رویۀ یکسانی در این گفته‌ها دیده نمی‌شود و درخصوص شیوۀ واگذاری این بنا و تخصیص کاربری، تناقضاتی دیده می‌شود و پرسش اصلی همینجاست. ازسوی دیگر مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان اعلام کرده که کمیتۀ فنی ریسباف در حال تدوین گزارش نهایی احیای این کارخانه است و همزمان با صدور سند ریسباف، این گروه هم گزارش خود را در ماه شهریور ارائه خواهندکرد و سپس عملیات واگذاری این کارخانه به سرمایه‌گذاران با درنظرگرفتن چگونگی مرمت و احیای این بنا انجام می‌شود. چرا برخلاف گفتۀ قبلیِ و همزمان با صدور سند، دربارۀ این گزارش توضیحی داده نشده؟

این مقام مسئول خاطر نشان کرد: هیئت دولت به من سه‌سال وقت داده تا این کارخانه را به بهره‌برداری برسانم و اگر نشود به بانک ملی بازمی‌گردد. من چاره‌ای نداشتم جز اینکه کار را شروع کنم و کاری که در ۹ ماه طول می‌کشید را در ۲ ماه انجام دهم.

با این حال فعالان میراث فرهنگب در استان اصفهان می‌گویند اینکه مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان می گوید چاره ای نداشتم که برای اینکه اعتبار استانی برگشت نخورد، کار را بدون مصوبه شورای فنی وزارتخانه شروع کردم، توجیحی بر اقدام غلط این استان است.

به هر روی در نهایت اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان، مرمت کارخانۀ ریسباف را با تخریب آغاز کرد و با توجیهاینکه این بخش‌ها الحاقی است، مرمت شروع شد. امیری مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان نیز دربارۀ این تخریب توضیح داد که چون این احتمال وجود داشت که بودجه به دلیل محدودیت زمانی از استان خارج شود، همکارانِ ما در اداره به سرعت دست به کار شدند و بخش‌های الحاقی را تخریب کردند! 

سوال این است که بر چه اساس به این نتیجه رسیدند که مرمت کارخانۀ ریسباف را با تخریب بخش‌هایی از آن شروع کنند؟ این اقدام براساس کدام طرح مرمتی ازسوی این اداره انجام شده؟! برای تأسیس یک موزه قاعدتاً طرح توجیحی و طرح محتوایی لازم است که باید در آن به موارد مختلفی توجه شود، درخصوص طرح مرمت نیز باید فن‌شناسی و آسیب‌شناسی بنا به‌طور دقیق انجام شود. این طرح‌ها کجا ارائه شدند؟

این‌ها بخشی از سوال‌های بی پاسخی است که مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان جوابی به آنها نداد و تنها به بهانه برگشت اعتبار استانی، به نوعی اقدام استان را تطهیر کرد.

به نظر می‌رسد نهادهای نظارتی کشوری همچون سازمان بازرسی کل کشور و نیز وزارت راه و شهرسازی باید به این موضوع ملی ورود کرده و شخص وزیر میراث فرهنگی با مذاکره با سازمان برنامه بودجه کشور و وزارت اقتصاد و دارائی به موضوع برگشت اعتبار استانی ورود و از برگشت اعتبار جلوگیری کند از هرگونه اقدام غیرقابل جبرانی جلوگیری شود.