تحصیل سه‌میلیون دانش‌آموز در مدارس آسیب‌پذیر

مهدی زارع- زلزله‌شناس ایرانی و استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی 

شعار امسال روز جهانی کاهش سوانح طبیعی که مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای ترویج فرهنگ جهانی کاهش ریسک از جمله پیشگیری، کاهش سوانح و آمادگی مشخص کرده، «نقش آموزش در حفاظت و توانمندسازی جوانان برای آینده‌ای بدون فاجعه‌» است. این روز برای افزایش آگاهی مردم و جوامعی گرامی داشته می‌شود که در سراسر جهان در معرض سوانح هستند‌. آسیب‌های ناشی از زلزله به ساختمان‌های مدارس و دانشگاه‌ها در سراسر جهان خطر بالقوه‌ای برای رفاه فرزندانمان است که در زلزله‌های بزرگ می‌تواند به خسارت‌های مهمی منجر شود. مهم‌ترین شواهد از آسیب به مدارس در زلزله‌ها مربوط به زلزله ۱۰ اکتبر ۱۹۸۰ الاصنام الجزایر (۱۸ مهر‌ماه ۱۳۵۹ شمسی) است که در ساعت ۱۳:۲۵ و در میانه روز رخ داد و موجب شد تا سقف مدرسه‌ها فروریزد. این زلزله با بزرگای ۷.۱، سه ساعت بعد با پس‌لرزه‌ای به بزرگای 6.2 دنبال شد‌. تخریب خانه‌ها، زیرساخت‌های حیاتی از جمله بیمارستان اصلی، مسجد مرکزی و مدارس با حداقل 2633 کشته و 8369 زخمی و تقریبا 5.2 میلیارد دلار خسارتی ایجاد کرد که 22 درصد از تولید ناخالص داخلی الجزایر در آن زمان بود. در زلزله ۲۷ مارس ۱۹۶۴ آنکوریج‌ آلاسکا‌ در ساعت 17:36 با بزرگای ۹.۲، یک مدرسه ابتدایی به دو نیم تقسیم شد. در کالیفرنیا و مناطق دیگر‌ نیز به ساختمان‌های مدارس به دیوارها، سقف‌ها و دودکش‌ها آسیب رسید. در نیمه مهر ۱۴۰۳ بر‌اساس اعلام رئیس سازمان آتش‌نشانی تهران، فقط چهار درصد ساختمان‌های پایتخت تأییدیه ایمنی دارند. رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران گفت در این شهر ۲۴۰۰ مدرسه داریم. در سال ۱۴۰۰ رئیس مرکز برنامه‌ریزی، نیروی انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش‌وپرورش، در سراسر کشور ۵۶۰ هزار کلاس و 107 هزار‌و 171 مدرسه موجود است. 20 اسفند ۱۴۰۲ رئیس سازمان نوسازی و تجهیزات مدارس کشور اظهار داشت: بافت بسیاری از مدارس فرسوده است. در ۱۳۸۳ که موضوع مقاوم‌سازی، تجهیز و نوسازی مدارس مصوب شد، ۶۵ درصد از مدارس وضعیت ناایمن و بعضی از این مدارس نیاز به تخریب داشتند. اکنون ۱۰۴ هزار کلاس درس فرسوده داریم که باید بازسازی یا مقاوم‌سازی شوند. ۱۷ تیر ۱۴۰۳ یک عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی گفت: حدود ۱۹ درصد مدارس کشور نیازمند نوسازی و بازسازی هستند. بنابراین می‌توان ارزیابی کرد که هم‌اکنون حدود سه میلیون دانش‌آموز در مدارس فرسوده مشغول به تحصیل هستند. در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش گفت‌: «در سال ۱۴۰۲ طبق آمار برآورد شد 16 میلیون‌و 200 هزار دانش‌آموز در کشور وجود دارد. از سال ۹۲ تا سال ۱۴۰۳ تعداد ۲۴ هزار‌و ۱۵۰ مدرسه ساخته شده و از سال ۱۳۹۲ تا امسال ۲۴۱۵۰ مدرسه ساخته شده که ۱۱۷ هزار‌و ۶۱۸ کلاس را در خود جای داده است. تعداد دانش‌آموزان ما در سال ۱۳۹۲ اعم از مدارس دولتی و غیردولتی چیزی حدود ۱۲ میلیون‌و ۷۰۰ هزار نفر بوده اما در سال ۱۴۰۳ این آمار به نزدیک ۱۷ میلیون نفر رسیده است. یعنی ما یک جهش جمعیت دانش‌آموزی و فضای آموزشی داشتیم ولی جهش نیروی انسانی نداشته‌ایم». اگر حدود ۱۸ درصد از کلاس‌های درس در کشور را بافت فرسوده در نظر بگیریم، می‌توان برآورد کرد که از ۱۶.۲ میلیون دانش‌آموز در کشور حدود سه میلیون نفر همچنان در کلاس‌های واقع در ساختمان‌های با بافت فرسوده ساکن هستند. تعداد و شدت سوانح در‌ حال رشد است و بر رفاه کودکان و جوانان اثر می‌گذار‌د. از سال 2022، 400 میلیون دانش‌آموز در سراسر جهان تعطیلی مدارس را به دلیل سوانح اقلیمی شدید تجربه کرده‌اند‌. هر کودک و نوجوانی باید از سوانح به‌ویژه در مدرسه محافظت شود. مدارس نقش مهمی در ترویج فرهنگ پیشگیری از سوانح و توانمندسازی جوانان برای درک و اقدام در مورد مخاطراتی دارند که با آن مواجه هستند. سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام باید برای کودکان و جوانان قابل دسترس باشد. برآورد شده که سرمایه‌گذاری یک میلیون تومان -حدود ۱۸ دلار در نیمه سال ۱۴۰۳- برای هر کودک می‌تواند اثر سوانح اقلیمی را کاهش دهد. بحران اقلیمی بیشترین ضربه را به آموزش‌وپرورش در کشورهای کم‌درآمد وارد می‌کند. به طوری که به طور متوسط سالانه 18 روز مدرسه، در کشور‌های کم‌درآمد و 2.4 روز در کشورهای ثروتمند از آموزش از بین می‌رود‌. ایجاد آمادگی کودکان و جوانان می‌تواند به محافظت از کل خانواده‌ها و جوامع نیز کمک کند. کشورها به سیاست‌های کاهش ریسک سوانح با محوریت کودکان نیاز دارند. این به معنای ادغام نیازها، آسیب‌پذیری‌ها و ایده‌های کودکان در برنامه‌های کاهش ریسک سوانح و سازگاری با تغییرات اقلیمی با منابعی دردسترس برای اجرای برنامه‌ها‌ست. مدارس باید فضاهای آموزشی امنی باشند که در آن کودکان و کارکنان از همه خطرات محافظت شوند‌. چارچوب جامع ایمنی مدارس به دولت‌ها راهی برای محافظت از کودکان و مدارس در‌برابر همه مخاطرات و ریسک‌ها در بخش آموزش ارائه می‌دهد‌. کودکان و جوانان حق برخورداری از امنیت، حفاظت در مدارس، تداوم آموزشی و مشارکت در تصمیماتی را دارند که بر آینده آنها اثر می‌گذارد. از ابتدای سده بیست‌ویکم بیش از یک میلیارد کودک در دنیا بر اثر سوانح طبیعی زندگی‌شان مختل شده و بیش از 80 هزار مدرسه آسیب دیده یا ویران شده است. در ابتدای اجرای برنامه هفتم توسعه و آغاز به کار دولت چهاردهم بازبینی و اجرای چارچوب جامع ایمنی مدارس برای محافظت از کودکان، مربیان، کارکنان و اولیای مدارس الزامی است. ما به یک رویکرد کاهش ریسک چند‌مخاطره‌ای برای ایمنی مدارس نیاز داریم.

منبع: روزنامه شرق