زاینده‌رود، شریان خشکیده ایران؛ زنگ خطری برای اصفهان و فلات مرکزی
روزن‌آنلاین، مهدیه طایفه رستمی: گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ورودی آب به سد زاینده‌رود در ۲۰ سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته و تالاب گاوخونی بیش از ۷۰ درصد جمعیت پرندگان مهاجر خود را از دست داده است. همچنین، گردوغبار در استان اصفهان بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته و بیش از ۴۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی نابود شده است...
روزن‌آنلاین، مهدیه طایفه رستمی: اصفهان، شهری با پیشینه‌ای بیش از ۴۲ هزار ساله و میراثی چندگانه که بخش‌هایی از آن در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، امروز با بحرانی زیست‌محیطی دست‌وپنجه نرم می‌کند که ریشه در زوال تدریجی زاینده‌رود دارد. این رودخانه، که در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان ۱۱۸ اُمین اثر طبیعی در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد، روزگاری پرآب‌ترین رود فلات مرکزی و شریان حیاتی، فرهنگی و اقتصادی این سرزمین بود، اما اکنون خشکیده و خاموش است.
زاینده‌رود نه‌تنها حیات‌بخش اصفهان بود، بلکه تالاب بین‌المللی گاوخونی را نیز سیراب می‌کرد؛ تالابی که میزبان هزاران پرنده مهاجر و اکوسیستم‌های ارزشمند بود. با کاهش شدید جریان آب، این تالاب به بستری ترک‌خورده و خشک تبدیل شده که پیامدهای زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی فاجعه‌باری به دنبال دارد.
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ورودی آب به سد زاینده‌رود در ۲۰ سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته و تالاب گاوخونی بیش از ۷۰ درصد جمعیت پرندگان مهاجر خود را از دست داده است. همچنین، گردوغبار در استان اصفهان بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته و بیش از ۴۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی نابود شده است. این بحران به مهاجرت کشاورزان، تعطیلی صنایع، افزایش تنش‌های اجتماعی و تهدید سلامت عمومی منجر شده است.
یکی از نمونه‌های موفق مدیریت بحران آب درجهان، حوضه ماری–دارلینگ استرالیاست؛ بزرگ‌ترین سیستم آبراهی این کشور با مساحتی حدود ۷۷۰ هزار کیلومتر مربع که در دهه ۲۰۰۰ با خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب دچار بحران شد. دولت استرالیا با اجرای طرح «مدیریت حوضه ماری–دارلینگ» این سیستم حیاتی را احیا کرد. اقدامات کلیدی این طرح شامل موارد زیر بود:
تشکیل مرجع مستقل (Murray-Darling Basin Authority) برای مدیریت علمی و یکپارچه منابع آب؛
محدودسازی برداشت آب و بازخرید حق‌آبه کشاورزان برای بازگرداندن سهم طبیعت؛
تدوین برنامه ۱۰ ساله برای تضمین جریان زیست‌محیطی رودخانه‌ها و تالاب‌ها؛
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صرفه‌جویی آب و استفاده از فناوری‌های نوین پایش؛
مشارکت گسترده جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت منابع.
بنابراین دولت نیز می‌تواند با الگوبرداری از تجربیات موفق جهانی و بومی کردن آنها نسبت به اجرای برنامه‌ای بلندمدت با رویکرد توسعه پایدار، بحران زاینده‌رود را مدیریت کند. اقداماتی نظیر:
تشکیل مرجع حوضه‌ای مستقل و توانمند برای مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده‌رود؛
اجرای الگوی کشت اصلاح‌شده و خرید حق‌آبه کشاورزان برای بازگرداندن جریان زیست‌محیطی؛
اولویت‌بندی سهم زیست‌محیطی رودخانه و احیای تالاب گاوخونی؛
استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و کنترل برداشت آب؛
تقویت مشارکت کشاورزان، صنایع، مردم، و نهادهای دولتی در تصمیم‌گیری‌ها.
زاینده‌رود تنها یک رودخانه نیست؛ بلکه شاهرگ حیات و نماد تمدن ایرانی است که تاریخ و فرهنگ مردمانی را در خود جای داده. اگر امروز هشدارها را نادیده بگیریم و برای نجات این میراث گران‌بها گامی برنداریم، آیندگان ما را به جرم سهل‌انگاری سرزنش خواهند کرد. منابع طبیعی، امانتی است که نه‌تنها برای نسل امروز، بلکه برای نسل‌های آینده نیز باید حفظ شود. ادامه این روند بهره‌برداری، سرزمینی خشک و بی‌روح برای آیندگان به ارث خواهد گذاشت.
مهدیه طایفه رستمی، پژوهشگر برنامه‌ریزی شهری
بحران بی‌آبی در تهران؛ هشدارهایی که جدی گرفته نشد
