برآورد خسارت مخاطرات طبیعی در ایران

مدیریت بحران در ایران با چالش‌های جدی روبه‌رو است، از کم‌توجهی به اقدامات پیشگیرانه تا ضعف در مدیریت پس از وقوع حوادث، همچون آتش‌سوزی‌ها، سیلاب‌ها و زلزله‌ها؛ آمارها می‌گوید، حدود ۱۵ میلیون نفر در کشور در معرض سیل‌ شدید قرار دارند.

به گزارش روزن‌آنلاین، مدیریت بحران در اغلب کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه از جمله ایران مادام با مشکلاتی همچون کم‌توجهی به اقدامات قبل از وقوع بحران روبه‌رو است؛ به طوری که تمامی فعالیت‌ها اغلب پس از رخداد حادثه انجام می‌شود و گواه این موضوع، آتش‌سوزی‌ها و سیل‌های مرگبار و یا زلزله‌ غرب، و اگر دور نرویم، حادثه تروریستی کرمان و حریق در بیمارستان‌ها و جنگل‌های کشور است که با مدیریت ضعیفی همراه بوده‌اند، در واقع می‌توان گفت که مدیریت بحران در کشور ما خود با بحران مواجه است. به گفته جعفر میعادفر، رییس سازمان اورژانس کشور، ایران تاکنون وقوع ۳۰ بلا از مجموع ۵۰ نوع بلایای طبیعی را تجربه کرده است.

در این خصوص، علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌ راه، مسکن و شهرسازی نیز با اشاره به اینکه آسیب پذیری المان‌ها و مستحدثات واقع در پهنای خطر اگر بالا باشد ریسک مخاطرات طبیعی افزایش می‌یابد گفت: عامل دیگری که در افزایش ریسک مخاطرات موثر است، در «معرض قرارگیری» است، یعنی اینکه چقدر المان‌های آسیب پذیر ما در این نقاط قرار داشته باشند.

حدود 60 درصد ساختمان‌های کشور ناپایدار است

بیت‌اللهی با بیان اینکه مخاطرات کشور ما از نظر موقعیت جغرافیایی و زمین شناختی، از نوع مخاطرات بزرگ است، ادامه می‌دهد: به عنوان مثال ما جزو ده کشور اول از نظر شدید بودن زلزله‌ها هستیم؛ طبق آمار، نزدیک به 60 درصد ساختمان‌های کشور ناپایدار هستند و در برابر زلزله‌های بزرگ آسیب پذیرند و این عامل در برابر سایر مخاطرات نیز وجود دارد؛ برای مثال پهنه وسیعی از کشور درگیر فرونشست زمین است و این پدیده در جاهایی رخ می‌دهد که سکونتگاه‌های جمعیتی بزرگی داریم، برای مثال اطراف تهران، مشهد، شیراز، کرمان و اصفهان و وقتی در بیخ گوش زون خطر(مستعد خطر) باشید ریسک بالا می‌رود.

وی با اشاره به عدم مدیریت برخی از مخاطرات در گذشته می‌گوید: در برخی از مخاطرات، ما می‌توانستیم خود خطر را کنترل کنیم اما این کار را نکرده‌ایم؛ ما می‌توانیم وقوع سیل را با اقدامات مهندسی کنترل کنیم، برای مثال در سیل شیراز، یک استخر با یک لوله کوچک نسازیم که سرریز شود و به تبع آن 21 نفر در سال 1398 کشته نشوند؛ در فرونشست زمین ما می‌توانستیم با کنترل آب‌های زیرزمینی و کاهش مصرف، از وقوع خطر فرونشست جلوگیری کنیم؛ اما در برخی از مخاطرات همچون زلزله، کنترل وقوع آن به دست ما نیست و نمی‌توانیم دخالت کنیم.

او ادامه داد: در این موارد، درخصوص بهسازی، ساخت‌وساز مقاوم در برابر زلزله و مقاوم‌سازی، می‌توان اقداماتی انجام داد که ریسک کم شود؛ همینطور در مکان‌یابی و جاهایی که مستعد خطر است، اگر مستحدثات آسیب پذیر طراحی کنیم؛ قطعا ریسک افزایش می‌یابد و متاسفانه در ساخت‌وسازها نظارت کافی نداریم و این منجر به کیفیت پایین و مقاومت کم ساختمان شده است؛ در برخی از موارد در خصوص جلوگیری از تشدید خود خطر اقدامی صورت نگرفته و باعث شده ریسک بالا برود.

به گفته وی، در کشورهای مختلف، برای مثال ژاپن، آمریکا و چین، اقداماتی برای کاهش ریسک مخاطرات انجام شده است؛ موضوعی که در این کشورها مورد توجه قرار می‌گیرد اما در کشورما نمی‌گیرد این است که آنها تخصیص اعتبار در این حوزه را به چشم سرمایه‌گذاری می‌بینند اما در کشور ما این دیدگاه در بین تصمیم‌گیران وجود ندارد.

او ادامه می‌دهد: در اصلی که بر اساس سند سازمان ملل متحد برای کاهش ریسک مخاطرات طبیعی است، آمده که تخصیص اعتبار و هزینه کردن برای کاهش ریسک، یک سرمایه گذاری است و هزینه نیست؛ برای مثال اگر در ورودی‌های شهر سیل‌گیرهای مناسبی را احداث کنیم که با هزینه کمتری قابل اجرا هست؛ می‌توانیم از خسارت‌های مالی و جانی بیشتری جلوگیری کنیم.

بیت‌اللهی با انتقاد از عملکرد مدیریت بحران در کشور گفت: کشور ما از نظر سیستم مدیریت بحرانی، سیستم از بالا به پایین است؛ یعنی همه چیز وابسته به حکومت و تصمیمات دولت است؛ لایه‌های پایین و میانی اجتماعی نقشی در مدیریت ریسک آنچنان بازی نمی‌کنند، اگر با همین رویکرد فعلی پیش برویم، ده سال آینده نقطه‌ای بحرانی برای مدیریت بحران و ریسک بلایا و مخاطرات در تمامی ابعاد در کشور است اما اگر رویکرد دولت تغییر کند و به عنوان سرمایه‌گذاری به کاهش ریسک نگاه کند ممکن است؛ جهت بردار عوض شود و نتایج به مراتب بهتر شود.

خطر زلزله، مهمترین مخاطره برای کشور

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی به چالش‌های کشور در برابر مخاطرات و رخدادهای طبیعی اشاره کرده و با بیان اهمیت ارتقای تاب‌آوری شهری، به مرور وضعیت رخدادهای طبیعی در ایران و آسیب شناسی مدیریت بحران در کشور پرداخته است.

به استناد این گزارش، خطر زلزله، مهمترین مخاطره برای کشور تلقی می‌شود؛ طبق گزارش‌های سازمان مدیریت بحران کشور، به طور میانگین در ۱۰ سال گذشته سالیانه ۱۲۷۵۹ رخداد زلزله در کشور به وقوع پیوسته و حدود ۴۵۰۰ سیلاب طی ۱۰ سال اخیر در ایران ثبت شده است.

طبق گزارش سازمان جنگل‌ها و مراتع در سال ۱۳۹۸، حدود ۲۸ درصد از مساحت کشور در معرض سیل‌های شدید و طغیانی قرار دارند.

به عبارت دیگر، حدود ۵۶ میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض سیل هستند که حدود ۱۵ میلیون نفر از این تعداد در معرض سیل‌های با شدت بالا قرار دارند.

بر اساس آمارهای دهه ۹۰، تعداد سیل‌های ثبت شده در این بازه بیش از ۱۶۰۰ مورد بوده که میانگین خسارات هر سیل حدود ۴۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است.

سهم وقایع طبیعی در خسارت‌های اقتصادی

با در نظر گرفتن تعداد انواع بلایای طبیعی فراوانی رخداد زمین لرزه و سیل از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۳ در ایران به ترتیب ۴۷/۲ درصد و ۴۱/۵ درصد بوده است؛ با این وجود، سهم زمین لرزه در تلفات انسانی طی این مدت حدود ۹۲ درصد و برای سیل تنها ۶/۵ درصد بوده است و این یعنی افزایش تاب‌آوری در برابر زلزله از اهمیت بالایی برخوردار است.

در رابطه با سهم وقایع طبیعی در خسارت‌های اقتصادی، خشکسالی بیشترین تأثیر و حدود ۴۵/۵ سهم داشته؛ در حالی که سهم وقایع زلزله و سیل در آسیب‌های اقتصادی به ترتیب ۳۰/۴ درصد و ۲۳/۷ درصد بوده است.

پایان سال 1397 و شروع سال 1398، در جنوب و غرب کشور، شاهد سیلاب‌های مرگبار و خسارت‌ بار در ۲۵ استان ایران بودیم؛ جمعا در ۱۳ استان کشور، ۷۰ نفر بر اثر سیل و حوادث مرتبط با آن، جان خود را از دست دادند.

هفته گذشته اعلام شد که بارش‌های شدید و رگباری در تابستان امسال، استان فارس را تهدید می‌کند. سازمان هواشناسی همچنین با اعلام هشدار سطح قرمز، به ساکنان 22 شهرستان این استان توصیه کرده است که برای مقابله با سیلاب آماده باشند؛ با شدت یافتن بارش در جنوب غرب کرمان و شمال استان هرمزگان هم هشدار نارنجی صادر شده است.

حدود ۱۵ میلیون نفر در کشور در معرض سیل‌ شدید

بنا به آمار، حدود ۵۵/۹ میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض سیل هستند که از این میزان حدود ۱۵ میلیون نفر در معرض سیل‌های با شدت بالا قرار دارند.

در مجموع از دهه ۱۳۳۰ تا دهه ۱۳۹۰، حدود ۷۳۷۲ سیل بزرگ و کوچک در کشور روی داده و خسارات جانی و مالی زیادی را به کشور وارد کرده که بیشترین تعداد سیلاب‌های رخداده طی این بازه زمانی در استانهای شمالی و استانهای واقع در دامنه جنوبی البرز روی داده است.

در ایران نیز حدود ۷۰ درصد اعتبار سالیانه طرح کاهش بلایای طبیعی و ستاد حوادث غیر مترقبه طی سالیان گذشته صرف جبران خسارات ناشی از سیل شده است.

کشته شدن ۱۶۲ هزار نفر در پی وقوع ۷۷ زلزله در ایران

حدود ۸۰ درصد از کل مرگ‌ومیر ناشی از زلزله از سال ۱۹۰۰، تنها به دلیل ۲۵ زمین لرزه در ۱۱ کشور چین پاکستان، ایران، ترکیه، ایتالیا، شیلی ارمنستان گواتمالا هند تاجیکستان و نپال ثبت و گزارش شده است.

در ایران نیز از ابتدای قرن بیستم تا انتهای سال ۲۰۲۰، وقوع ۷۷ زلزله باعث کشته شدن ۱۶۲ هزار نفر شده است. مجموعه کشورهایی که بالاتر به آن اشاره شد «در حال توسعه»، «زلزله خیز» و «غیر تاب آور» بوده و اکثراً پر جمعیت هستند؛ تلفات زمین لرزه در این کشورها نسبت به جمعیتشان بسیار بالاست و این نسبت در ۱۲۰ سال گذشته در کشور ما بالاترین میزان بوده است.

بنابراین باید گفت که مدیریت بحران در ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی زلزله‌خیز، ضعف زیرساخت‌ها، کمبود اقدامات پیشگیرانه، ناهماهنگی نهادها، کمبود منابع و تأثیرات تغییرات اقلیمی، با چالش‌های جدی مواجه است و همواره این عوامل منجر به غافلگیری متولیان و خسارات مالی و جانی فراوانی در کشورشده است.

منبع: اکوایران