روایت کارشناسان از مدل جهانی انتخاب شهردار

بحث دربارۀ موضوع انتخاب مستقیم و غیرمستقیم شهردار در حال حاضر شبیه بحث برای انتخاب ملوان کشتی در دشت بی‌آب است. به زبان اهل تحقیق، متغیر اصلی انتخابات شوراهای شهر در ایران میزان مشارکت و البته حساسیت عمومی نسبت به مدیریت شهری است و می‌توان گفت در هر دو مورد (به ویژه مورد دوم) مقدار این متغیر آن‌چنان پایین است که بحث از انتخاب مستقیم و غیرمستقیم تاثیر چندانی روی نتیجه انتخاب نخواهد گذاشت.

ایده تغییر قوانین مرتبط با مدیریت شهری روی میز قوای مقننه و مجریه قرار گرفت است. از یکسو وزیر کشور ایده انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم را روی میز گذاشته و از طرفی تغییراتی در قانون انتخابات شوراها در دستور کار مجلسی‌هاست. اما اینکه عملیاتی شدن ایده‌های جدید قوای تصمیم‌ساز و برجسته‌ترین آن یعنی «انتخاب شهردار با رای شهروندان»، می‌تواند به بهبود مناسبات میان شورای شهر و شهرداری منجر شود یا نه، سوالی است که کارشناسان شهری پاسخ‌های متفاوتی برای آن دارند. «روزن آنلاین» در اولین گفت‌وگو با این موضوع، به سراغ محمدکریم آسایش، کنشگر و پژوهشگر شهری رفته است. او معتقد است انتخاب مستقیم شهردار با رای مردم با پنج چالش جدی همراه خواهد بود و کاری نیست که به سادگی میسر باشد. آسایش در عین حال قائل به پیش‌شرط‌هایی است که اگر محقق شود، خروج اسم شهرداران از صندوق رای، با چالش‌های کمتری مواجه خواهد بود. او در مورد ساز و کار شوراها نیز قائل به این است که شوراها باید مظهر اراده شهروندان باشند. این همان صفتی است که شاید در وضعیت فعلی نمی‌توان به شوراها نسبت داد.

پیشنهاد وزیر کشور مبنی بر انتخاب مستقیم شهردار با رای مردم تاکنون طیف متنوعی از اظهارنظرهای موافقان و مخالفان را به دنبال داشته است. نگرانی اصلی مخالفان این ایده، کاهش اختیارات شورای شهر است و در مقابل، مدافعان این ایده بر این باورند که برجسته‌ترین راه تقویت مشارکت شهروندان در اداره شهر، دخالت مستقیم آنها در انتخاب شهردار از طریق حضور پای صندوق رای است. افشین حبیب‌زاده، فعال سیاسی و عضو پیشین شورای شهر تهران در دوره پنجم مدیریت شهری معتقد است مشروط بر اینکه مقدمات لازم برای برگزاری انتخابات حزبی فراهم شود، این ایده می‌تواند به افزایش رضایتمندی شهروندان بیانجامد. مشروح گفت‌وگوی «روزن‌آنلاین» با حبیب‌زاده را در ادامه می‌خوانید:

ایده تغییر قوانین مرتبط با مدیریت شهری روی میز قوای مقننه و مجریه قرار گرفت است. از یکسو وزیر کشور ایده انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم را روی میز گذاشته و از طرفی تغییراتی در قانون انتخابات شوراها در دستور کار مجلسی‌هاست. اما اینکه عملیاتی شدن ایده‌های جدید قوای تصمیم‌ساز و برجسته‌ترین آن یعنی «انتخاب شهردار با رای شهروندان»، می‌تواند به بهبود مناسبات میان شورای شهر و شهرداری منجر شود یا نه، سوالی است که کارشناسان شهری پاسخ‌های متفاوتی برای آن دارند. میثم بصیرت، محقق و صاحبنظر برجسته شهری در گفت‌وگو با «روزن‌آنلاین»، ضمن تشریح بایدها و نبایدهای انتخاب مستقیم شهردار با رای مردم، مدلی را برای تعامل میان شهردار منتخب مردم با اعضای شورای شهر پیشنهاد می‌کند که می‌تواند نگرانی‌ها نسبت به تضعیف جایگاه قانونی نهاد شوراها در صورت سلب اختیار انتخاب شهردار در پارلمان شهری را برطرف کند. مشروح گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:

برگزاری انتخابات تناسبی به قدرتمند کردن احزاب منجر خواهد شد؛ احزابی که در حال حاضر نه جایگاه درستی دارند و نه پاسخگوی حمایت‌های خود از کاندیداهای انتخابات مختلف هستند؛ این نظر وجود دارد که با انتخابات تناسبی احزاب می‌توانند به جایگاه اصلی خود نزدیک شوند. حزب‌های مختلف در شرایط واقعی علاوه بر پاسخگویی در برابر عملکرد خود، به رصد دیگر احزاب بپردازند و این رصدها از تخلفات و فسادها نیز پیشگیری خواهد کرد. حالا مجلس به دنبال برگزاری انتخابات تناسبی در شورای شهر تهران است تا با مشخص شدن ایرادات این نوع انتخابات به تمام کشور تعمیم یابد. افشین حبیب‌زاده، عضو سابق شورای شهر تهران و عضو شورای مرکزی حزب اسلامی کار در یک گفت‌وگو، این نوع انتخابات را بررسی کرده که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

درحالی که به نظر می‌رسید پرونده هفت‌ساله‌شدن دوره مدیریت شهری ششم بسته شده اما طرحی تازه از سوی شورای عالی استان‌ها به مجلس در این رابطه داده شده است. از نظر علی اعطا، عضو هیئت‌رئیسه و سخنگوی شورای پنجم شهر تهران و پژوهشگر مطالعات شهری دانشگاه استراسبورگ فرانسه این میزان پیگیری برای تطویل دوره مسئولیت، به دلیل سهم‌خواهی حضرات شوراهای شهر از انتخابات زودهنگام است. با او در این رابطه گفت‌وگو کرده‌ایم؛ اینکه چرا اصلاح‌طلب‌ها یکی از مخالفان اصلی این طرح هستند به این نیت که گمان می‌کنند پیروز انتخابات دوره بعد شوراها هستند. او مخالفت اصلاح‌طلبان با این طرح را رد نمی‌کند اما یادآوری می‌کند که در میان اعضای کنونی شوراهای شهر هم مخالفانی با طولانی‌شدن این دوره مدیریت شهری وجود دارد.