آسیب‌های اجتماعی و مداخله بی‌ثمر در حلقه آخر؛ گفتگو با نفیسه آزاد، جامعه‌شناس
علیرضا زاکانی، شهردار تهران همچنان دستیار ویژه رییس جمهور در حوزه آسیب اجتماعی است؟ جدای از این پرسش آیا اقدامات او در حوزه آسیب اجتماعی موفقیت آمیز بوده است؟ یک جامعه‌شناس پاسخ می‌دهد.
علیرضا زاکانی، شهردار تهران همچنان دستیار ویژه رییس جمهور در حوزه آسیب اجتماعی است؟ جدای از این پرسش آیا اقدامات او در حوزه آسیب اجتماعی موفقیت آمیز بوده است؟ یک جامعه‌شناس پاسخ می‌دهد.
به گزارش روزن‌آنلاین، 25 مرداد پارسال «علیرضا زاکانی»، شهردار تهران به عنوان نماینده ویژه در حوزه مدیریت آسیب‌های اجتماعی از سوی هیات دولت سیزدهم انتخاب شد. بعد از روی کار آمدن «مسعود پزشکیان»، رییس جمهوری چهاردهم گمانه‌زنی‌ها درباره ادامه فعالیت زاکانی به عنوان دستیار رییس جمهوری به وجود آمد.
اولین بار اوایل آبان بود که دبیر مرکز رصد، پایش و آسیب‌های اجتماعی کلانشهر تهران اعلام کرد که چون حکم قبلی ملغی نشده بود، شهردار تهران با مجموعه دولت و رییس جمهوری صحبت کردند و زاکانی همچنان اختیارات سابق را دارد. «عبدالمجید رحمانی» همچنین گفت: «در موضوع آسیب‌های اجتماعی نیز حکم دولت پابرجاست و نظر دولت جدید نیز گزفته شد و مانعی برای انجام امور وجود ندارد و فعالیت بر مبنای گذشته ادامه دارد.»
براساس صحبت‌های این مقام مسئول، شهردار تهران به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور برای پیگیری و مدیریت آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد به ویژه معتاد متجاهر، کودک کار و خیابان، حاشیه نشینی، متکدیان و توانمندسازی خانواده آسیب دیدگان انتخاب شد.
بعد از انتشار این اظهارنظر توسط ایسنا، موجی از تکذیب و تاییدها به راه افتاد و در نهایت 16 آبان امسال، این بار علیرضا زاکانی در جمع خبرنگاران هیات دولت اعلام کرد که او همچنان دستیار ویژه ساماندهی آسیب‌های اجتماعی است: «حکمی توسط هیات دولت بر اساس اصل ۱۲۷ قانون اساسی تصویب شده بود. چون مصوبه هیات دولت بود، پا برجاست. بعد از انتخابات به احترام هیات دولت و شخص رئیس‌جمهور ۳ ماه جلسه آن را تشکیل ندادیم تا ببینیم شخص دیگری انتخاب می‌شود یا خیر. بعد با رئیس‌جمهور صحبت کردم و لطف کردند و گفتند همین مسیر ادامه داشته باشد.»
فارغ از حواشی حکمی که در دولت قبل برای زاکانی صادر شده و همچنان معتبر تلقی شده، اکنون سوال اینجاست که آیا حضور یک ساله شهردار تهران توانسته حجم آسیب‌های اجتماعی پایتخت را کاهش دهد؟ زاکانی بلافاصله بعد از حکمی که گرفته بود خبر از ایجاد قرارگاه اجتماعی داد که وظیفه آن «پاکسازی چهره شهر از آسیب اجتماعی» بود. هرچند که به عقیده مدیریت شهری، شهردار تهران در کنترل این موضوع درست عمل کرده اما برخی جامعه‌شناسان اقدامات او را تایید نمی‌کنند.
علاج یک‌شبه، غیرممکن است
«نفیسه آزاد» جامعه‌شناس معتقد است که آسیب‌های اجتماعی یک شبه ایجاد نمی‌شوند که یک شبه از بین بروند. او به «روزن آنلاین» می‌گوید: «این ادعا وجود دارد که ظرف مدت کوتاهی می‌توان آسیب اجتماعی را از بین برد؛ اما ما می‌دانیم که چنین چیزی غیر ممکن است و یک شبه نمی‌توان آسیب اجتماعی را از بین برد. اینها یک شبه تولید نشدند و یک نظام تولید آسیب اجتماعی در تهران کار می‌کند که دائما به واسطه فقیرتر شدن مردم آسیب اجتماعی تولید می‌شود و یک شبه و یک ماهه نمی‌توان آن را از بین برد.» او معتقد است که اکنون به واسطه نبود داده جدی و همه‌جانبه نمی‌توان پیامد بلندمدت مداخلات را بررسی کرد.
آزاد که تاکنون شکل مداخلات شهرداری تهران را بررسی کرده است، می‌گوید یکی از اشکال مداخله در آسیب اجتماعی این است که ما در آخرین حلقه زنجیر مداخله صورت دهیم، همان چیزی که جامعه‌شناسی نام محصولات آسیب را روی آن می‌گذارد: «آن چیزی که ما به نام زباله‌گرد یا کودک کار و ... می‌شناسیم؛ اینها آخرین حلقه زنجیر هستند و زنجیره‌ای که آسیب اجتماعی را تولید می‌کنند. یک شکل مداخله در این است، اجتناب ناپذیر است اما صرفا حالت ترمیمی دارد و شما با تمرکز روی این آخرین حلقه، یک ترمیمی انجام می‌دهید به دلیل این گروه‌های اجتماعی که عموما از منافع توسعه شهری و رشد اقتصادی بی‌بهره هستند.»
این جامعه‌شناس می‌گوید برای مداخله در همین حلقه آخر هم رویکردهایی وجود دارد که شهرداری در این دوره: «عموما از اصطلاح پاکسازی و احیا و استفاده می‌کند. به نظر، اینها را آلودگی در سطح شهر می‌داند که فضاهایی به خود اختصاص دادند که نباید می‌دادند و ما باید اینها را از سطح شهر جمع کنیم و پاک کنیم.»
به عقیده آزاد مرور زمان نشان می‌دهد که این اقدام عموما موفقیت‌آمیز نیست: «ما زباله‌گرد یا کودک کار را ممکن است چند ماه در سطح شهر نبینیم اما دوباره می‌بینیم به دلیل اینکه منشا تولید آن و نظام اقتصادی که در شهر حاکم است مولد این آخرین زنجیره‌ای است که عیان در شهر است.»
او در پایان تاکید می‌کند: «شهردار تهران با یک ادعای بزرگی آمد به نام قرارگاه اجتماعی که من همان زمان درباره آن نوشتم که شهرداری تهران این همه سازوکار اجتماعی دارد و اگر اینها ناکارآمد هستند، دلیلی بر این نیست که ما یک سازوکار دیگر ایجاد کنیم. در نهایت چیزی که ما در طی سه سال مدیریت ایشان دیدیم، بیشتر مداخله حلقه آخر بود و آن مداخله هم نه با رویکرد رشددهنده و ترمیمی و اگر ایشان مدعی هستند که در سرمنشاهای تولید آسیب اجتماعی مداخله داشتند باید اسناد پشتیبان مربوط به مداخلات را منتشر کنند که قابل ارزیابی باشد، دست کم با چشم غیرمسلح در سطح شهر چیزی نمی‌توان دید.»
