طرح بازسازی جوی خیابان ولیعصر میراث چنارستان را تهدید می‌کند

روزن‌آنلاین: جمعی از برجسته‌ترین اساتید، کارشناسان و کنشگران شهری،  خواستار توقف فوری طرح بازسازی جدول و بستر جوی خیابان ولیعصر (از تجریش تا پارک‌وی)  شدند. این گروه با انتشار نامه‌ای خطاب به رییس سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، هشدار دادند که ادامه این طرح، تنها بازمانده‌های چنارستان تاریخی ولیعصر را نابود خواهد کرد.

متن نامه این کنشگران و کارشناسان گیاه‌شناس، گیاه‌پزشک، جنگل، معماری و شهرسازی، حقوقدانان، آب، فرونشست، محیط زیست و توسعه پایدار، که پس از بازدید تهیه و منتشر شده است، به شرح زیر است:


جناب آقای مهندس علی‌محمد مختاری

مدیرعامل محترم سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران

موضوع: نتایج بازدید جمعی کارشناسان، مطالبه توقف طرح بازسازی جدول و بستر جوی خیابان ولیعصر در محدوده تجریش تا پارک‌وی و ارائه پیشنهادات

سلام علیکم

احتراما طی یک ماه گذشته، پروژه‌ای برای تعویض جداول و بستر جوی خیابان ولیعصر در حد فاصل تجریش و پارک وی در حال اجرا است که نگرانی‌های زیادی را در مورد آسیب‌رساندن به یکی از مهمترین بخش‌های باقیمانده چنارستان خیابان ولیعصر به همراه داشته است. در این راستا در تاریخ 26 تیر 1404 جمعی از اساتید گیاه‌شناس، گیاه پزشک، حقوقدانان، کارشناسان آب و محیط زیست و فعالین محیط زیست از اجرای پروژه بازدید کردند. نتیجه بازدید به صورت ارزیابی‌ها و پیشنهادات زیر برای دستور مقتضی خدمت شما ارسال می‌گردد.

1. پروژه در حال اجرا، مخرب و نه در راستای حفظ و احیای میراث ملی خیابان ولیعصر است: محور طبیعی-تاریخی-فرهنگی خیابان ولیعصر در تاریخ 08/10/1390 به عنوان میراث ملی ثبت شده است. بر اساس قوانین و مصوبات، تمامی طرح‌های محور خیابان ولیعصر می‌بایست با محوریت حفظ و احیای درختان چنار صورت گیرد و از هر گونه دخل و تصرف و آسیب به درختان حذر گردد. طرح فعلی نه تنها در این راستا نبوده بلکه به دلایل ذکر شده در زیر، درختان چنار را از بین خواهد برد.
2. تخریب و بازسازی جدول و بستر جوی بدون نیاز واقعی: ضرورت اجرای چنین طرح پرهزینه و آسیب‌زایی مشخص نیست. جدول و بستر فعلی جوی وضعیت مطلوبی دارند و راهکارکاهش جمعیت موش‌ها که به عنوان دلیلی برای این طرح ذکر شده، بازسازی جدول و بستر نیست.
3. آسیب شدید عملیات عمرانی صورت گرفته به ریشه و تنه درختان چنار: در طراحی و اجرای این طرح، با بستر جوی و درختان به مثابه کارگاه ساختمانی برخورد شده است. عملیات عمرانی به ریشه‌های اصلی و تنه درختان که اغلب با جدول و سنگفرش ممزوج شده‌اند، آسیب شدیدی رسانده است.
4. نفوذ‌ناپذیرکردن جوی با بسترسازی جدید : سنگفرش جایگزین که در بخشی از بستر جوی اجرا شده است، کاملا نفوذناپذیر است و مانع ورود آب، هوا و مواد مغذی به ریشه درختان خواهد شد. با اجرای چنین سنگفرشی، به زودی شاهد از بین رفتن این درختان صدساله خواهیم بود. طبق مصوبه «طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولی‌عصر» مصوب 14/10/1395، استفاده از هرگونه مصالح آسیب‌رسان به درختان و انسداد نفوذپذیری خاک از جمله ملات سیمان و آهک در کف‌سازی و جداره‌‌سازی جوی‌‌ها و آب‌روهای مجاور درختان خیابان ولی‌عصر (عج) ممنوع است.
5.  سیمان و آهک رها شده در جوی و آسیب خاک و محیط ریشه‌ها: در عملیات عمرانی صورت گرفته، حجم زیادی نخاله شامل مصالح سیمان و آهک در بستر جوی رها شده که کیفیت خاک بستر را کاهش داده، همراه با آب به ریشه درختان نفوذ کرده و حیات چنارها را با مخاطره جدی روبرو خواهد کرد.
6. اجرای پروژه در گرم‌ترین زمان سال که درختان بیشترین آسیب‌پذیری را دارند: لازم است از هر نوع دخالت در حریم و بستر درختان در فصول گرم سال و افزایش تنش به درختان جلوگیری شود.
7. عدم امکان مشارکت در تصمیم‌گیری : تصمیم‌گیری در مورد اجرای این طرح و طرح‌های مشابه در محور میراث ملی ولیعصر، بدون مشورت با کارشناسان مستقل و عموم مردم صورت گرفته است. از نتایج عدم شفافیت و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها، تصویب و اجرای طرح‌هایی است که نیاز واقعی این درختان نبوده و آسیب‌زا هستند.
8. تکرار مداخلات ناسنجیده گذشته که منجر به خشک‌شدن و قطع تمامی درختان چنار ولیعصر از پارک‌وی به پایین شد : تجربه تلخ درختان ولیعصر از پارک‌وی به پایین نشان داده است که مداخلات مدیریتی تا چه حد می‌تواند زیانبار باشد به صورتی که در این محور تقریبا تمامی درختان صدساله (حدود چند هزار درخت) در عرض چند سال گذشته خشک و قطع شده‌اند. این امر پس از سنگفرش غیراصولی، طرح آسیب‌زای آبیاری قطره‌ای برای درختان چنار و قطع آب جوی صورت گرفت که آسیب‌شناسی آن نیاز به مطالعات بیشتری دارد. با توجه به این تجربه، اجرای هرگونه طرح و عملیات جدید در مورد چنارهای ولیعصر لازم است با مشورت عمومی و مطالعات علمی و اجتماعی دقیق صورت گیرد.
9. ادامه طرح با وجود مخالفت سازمان بوستان‌ها: در گفتگوی تلفنی، مدیر عامل محترم سازمان بوستان‌ها به یکی از اساتید بازدیدکننده گفته‌‌اند که این طرح مصوب سازمان بوستانها نیست و قول دستور توقف سریع طرح را داده‌اند. ولی شهرداری منطقه 1، طبق متنی که در تاریخ 28 تیرماه 1404 در روزنامه همشهری منتشر شده است، از این عملیات دفاع نموده و به نظر می‌رسد که قصد توقف آن را ندارد.    
10. عدم رعایت ضوابط در ساخت و سازهای جدید در این محور  و آسیب شدید به درختان چنار در چند پلاک: در خیابان ولیعصر چند ساختمان بلندمرتبه در حال ساخت هستند که بر خلاف ضوابط موجود به درختان آسیب جدی وارد کرده‌اند. به عنوان مثال در ساختمان جدیدالاحداث نبش کوچه سلمک، دو تخلف واضح رخ داده است: 1) تاج درختان متعددی قطع شده است؛ 2) این ساختمان از طبقه دوم به بعد در فضای پیاده‌رو پیشروی داشته که باعث محدودکردن فضای رشد تاج درختان شده است. در چند پلاک دیگر نیز تخلفات مشابه در سطح و زیر زمین رخ داده است که از سوی شهرداری نادیده گرفته شده است. این در حالی است که طبق مصوبه «طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر (1395)»، عدم رعایت عقب‌نشینی به عمق حداقل سه متر از بر ملک در کلیه طبقات و زیرزمین و ایجاد و ساخت هرگونه کنسول و پیش‌آمدگی جدید در ساختمان‌های بر خیابان ولی‌عصر، هرگونه زوائد مزاحم که موجب آسیب رسیدن به درختان خیابان ولی‌عصر شود، همچنین قطع، جابجایی، هرس و سربرداری درختان سبز و خشک بدون رعایت شرایط ذکر شده، تخلف محسوب شده و پیگرد قانونی دارد.

مطالبات و پیشنهادات

در راستای حفظ میراث ملی درختان خیابان ولیعصر و جلوگیری از آسیب به آنها، مطالبات و پیشنهادات زیر خدمت شما ارائه می‌گردد:

• توقف کامل طرح تعویض جدول و بستر جوی : به دلایل فوق مبنی بر غیرضروری و آسیب‌زا بودن شدید طرح، از ادامه عملیات تعویض جدول و بستر جوی به صورت جدی جلوگیری شود و جدول و بستر فعلی حفظ گردد.  (تا کنون عملیات تخریب و جدول‌کشی از تجریش تا سر خیابان زعفرانیه اجرا شده است.(
• تشکیل جلسه مشورتی فعالین با مسئولین در اولین فرصت : بر اساس تقاضاهای مکرر کارشناسان و فعالان برای تشکیل جلسه با ریاست محترم سازمان بوستانها و شهردار محترم منطقه یک، جلسه‌ای در زمینه این پروژه در اولین زمان ممکن و در راستای مشارکت مردمی تشکیل شود.
• خودداری از دخالت در بستر درختان در فصول گرم و پرتنش : هر گونه دخالت در بستر درختان، در فصلی صورت گیرد که گیاه خواب است و دمای هوا اجازه تکثیر و ورود آفت‌ها و آلاینده‌ها را ندهد تا از هر گونه آسیب به زیست گیاه پرهیز شود.
• خارج‌کردن بلافاصله سیمان و آهک رها شده در بستر جوی : در محدوده‌ای که طرح اجرایی شده، نخاله‌های تولید شده و رها شده در بستر جوی شامل آهک و سیمان بلافاصلهشدهند بلافاصله  از جوی خارج شوند تا از نفوذ آنها به خاک بستر جلوگیری شود.
• توقف اجرای سنگفرش نفوذناپذیر : سنگفرش جایگزین اجرا شده بسیار نفوذناپذیر بوده و با کاربرد حداقل 20 سانتی‌متر سیمان در بستر درختان، امکان ورود آب و هوا به محدوده ریشه را از بین برده است. لازم است این سنگفرش حذف شود و از ادامه اجرای چنین سنگفرشی که منجر به خشک‌شدن کامل درختان خواهد شد، اکیدا خودداری شود.
• بهبود شرایط زیستی درختان : درختان در اثر مداخلات نامناسب قبلی در بستر، نفوذناپذیرکردن جوی، عدم تامین خاک و مواد مغذی، نرسیدن آب و هوا به ریشه‌ها و ... تحت تنش شدید بوده‌اند. لازم است از هرگونه افزایش تنش به درختان با عملیات عمرانی خودداری شود، از نفوذ آب و هوا در همه بخش‌های جوی اطمینان حاصل شود، تامین خاک و کوددهی در فصل مناسب صورت گیرد.
• بهسازی بستر به صورت موضعی و بر اساس نیاز زیستی درختان : در موارد محدودی که آب‌شستگی بستر وجود دارد و ریشه درختان در سطح خاک باقی مانده است، روی ریشه‌ها خاک زراعی ریخته شود و در صورت لزوم قلوه‌سنگهایی بدون هیچ‌گونه ملات و با فاصله روی خاک قرار داده شوند.
• بازگشایی موضعی سنگفرش قبلی برای نفوذ آب، هوا و مواد غذایی به ریشه‌ها : در فصل مناسب، بخشهایی از سنگفرش قدیمی با عملیاتی دقیق و بدون آسیب‌رسانی به ریشه‌ها حذف شود تا امکان نفوذ آب و هوا و امکان کوددهی فراهم آید.
• احیای اکولوژیک بستر جوی: نیاز است بستر جوی درختان چنار بر اساس اصول و روش‌های اکولوژیک احیا شود و از استفاده از هرگونه ملات و سنگفرش خودداری گردد.  
• در بلند مدت، تعریض جوی با حذف حاشیه هفتاد سانتیمتری در سمت پیاده‌روی جوی -که گیاهان زینتی در آن کاشته شده- و بازگرداندن جوی به وضعیت قبلی توصیه می‌شود.
• مدیریت صحیح آفات : برای کنترل آفات به ویژه چوبخوارها، اجرای عملیات به‌زراعی و تقویت و کوددهی مناسب در فصل پاییز و آبیاری منظم در بهار و تابستان، بسیار موثر است. البته به کارگیری سایر روش‌های کنترلی از جمله کنترل‌های مکانیکی و فرمونی نیز باید در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
• انجام طرحها بر اساس نیازهای موضعی درختان و خودداری از طرحهای بزرگ مقیاس : هر گونه عملیات در مورد درختان و بستر جوی به صورت موضعی و بر اساس نیاز زیستی درختان آن محدوده صورت گیرد و از عملیات گسترده و یکسان که اغلب مخرب بوده، بدون توجه به ملاحظات موضعی جلوگیری گردد.
• کنترل جمعیت موش‌ها از طریق روش‌های شناخته شده و نه بازسازی جوی صورت گیرد : کنترل جمعیت موش‌ها از طریق روش‌هایی شامل مدیریت پسماند و به دام انداختن فیزیکی صورت گیرد. در دلایل این اجرای این پروژه، کنترل جمعیت موش‌ها ذکر شده است که با بازسازی جدول و بستر بی‌ارتباط است.  
• اقدام مثبت شهرداری در عدم ادامه کنده‌کنی درختان قطع شده: در بسیاری موارد کنده‌کنی درختان قطع شده آسیب زیادی به ریشه درختان مجاور وارد کرده بود. به نظر می‌رسد کنده‌کنی متوقف شده که اقدام مثبتی بوده است. پاجوش در بسیاری از این تنه‌ها رشد کرده است.
• خودداری از طرحهای آبیاری قطره ای در مورد درختان آبدوست و پرقدمت چنار : از طرح‌های زیانباری مانند آبیاری قطره‌ای یا قطع آب جوی برای درختان پرقدمت و آبدوست چنار، به صورت جدی خودداری شود.
• برخورد با تخلفات ساختمانی : طبق مصوبه «طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر (1395)»، از تخلفات ساخت و ساز شامل کنسول و پیش‌آمدگی، عدم رعایت عقب‌نشینی در طبقات و زیرزمین، هرس و سربرداری درختان جلوگیری شود و با تخلفات صورت گرفته برخورد قانونی صورت گیرد.
• اجرای الزامات پرونده ثبت ملی محور خیابان ولیعصر : محور طبیعی-تاریخی-فرهنگی خیابان ولیعصر در تاریخ 08/10/1390 به عنوان میراث ملی ثبت شده است. الزامات پرونده ثبت ملی ایجاب می کند که هرگونه مداخله عمرانی، فیزیکی، طراحانه، زیباسازانه یا اقدام در خصوص وضعیت پوشش گیاهی، ملاحظات میراثی را لحاظ نماید و رعایت این ملاحظات با استعلام از اداره کل میراث فرهنگی استان و تحت نظر کارشناسان آن صورت پذیرد. با توجه به ارزش‌های اکولوژیک درختان خیابان خیابان ولیعصر(عج) مطابق با و «ثبت درختان ارزشمند به عنوان میراث طبیعی شهر (۱۴۰۲)» شورای اسلامی شهر تهران، ضروری است این اقدامات نظارت کارشناسان سازمان حفاظت از محیط زیست را نیز به همراه داشته باشد.
• تدوین پروتکلهای دقیق اجرایی از نظر میراثی و محیط زیستی برای هر پروژه در بستر و حریم درختان : انجام هر تغییری در بستر جوی  طبق فرایندی دقیق توسط پیمانکاران و ناظران میراثی و محیط زیستی با تجربه در حوزه درختان ارزشمند صورت گیرد تا از آسیب بیشتر به ریشه‌ها و تنه جلوگیری شود.

لزوم شفافیت و مشارکت در تصمیم‌گیری و در پایش  

• دسترسی مردم و کارشناسان مستقل به سامانه هوشمند اطلاعات درختان و اطلاعات طرح‌ها و قراردادهای این محور :  بر اساس مصوبه «الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه هوشمند و انتشار عمومی اطلاعات فضای سبز و درختان شهر تهران (1398)» و «قانون انتشار ودسترسی آزاد به اطلاعات(1387)»، سامانه هوشمند شامل اطلاعات مکانی، وضعیت سلامت درختان، اطلاعات توصیفی آبیاری و ...، اطلاعات قراردادها و طرح‌های این محور در اختیار عموم قرار گیرد. درختان به صورت شفاف پلاک‌گذاری شده و اطلاعات آنها در دسترس عموم قرار گیرد تا قابل پایش عمومی باشند.
• امکان مشارکت کارشناسان مستقل و فعالین در تصمیم‌گیری و تصویب، نظارت و پایش طرح‌ها و برنامه‌های محور طبیعی-تاریخی چنارستان ولیعصر فراهم آید : طرحها از مرحله ایده‌پردازی تا تصویب به شور عمومی گذاشته شود تا ابعاد مختلف آن بررسی شود و بدون نظر کارشناسان مستقل و عموم مردم، طرحی به مرحله تصویب و اجرا در نیاید.

رونوشت:

آقای مهدی چمران، رییس محترم شورای اسلامی شهر تهران

آقای مهدی پیرهادی، رئیس محترم کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران

جناب آقای هادی حق‌بین، شهردار محترم منطقه یک

جناب آقای حسن عباس‌نژاد، مدیرکل محترم حفاظت محیط زیست استان تهران

جناب آقای ذبیح‌الله خدائیان، رئیس محترم سازمان بازرسی کل کشور

جناب آقای علی صالحی، دادستان محترم تهران

امضا کنندگان:

1. موسسه تهران، مطالعات کلانشهر
2. انجمن دامون
3. جمعیت داوطلبان سبز
4. انجمن تمدن سبز هنرمندان حامی محیط زیست
5. انجمن دیده‌بان کوهستان
6. مؤسسه‌ی فرهنگی‌هنری ته‌رنگ اندیشه و خیال
7. حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران
8. سیدحسن ملکشی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی
9. محمد درویش، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و کنشگر محیط زیست
10. وحید اعتماد، متخصص جنگل و استاد دانشگاه تهران
11. علی بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی- مشاور رئیس سازمان محیط زیست کشور در موضوع آب و فرونشست زمین
12. هومن روانبخش، عضور هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و عضو هیات مدیره انجمن جنگلبانی ایران
13. محمدرضا فرزانه، عضو هیات علمی پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، دبیر شبکه علمی تغییر اقلیم کشور
14. محمد‌صالح نقره‌کار، وکیل دادگستری
15. سید مصطفی حسینی، وکیل دادگستری و جُرم‌شناس دانشگاه شهید بهشتی
16. ترانه یلدا، معمار و شهرساز، فعال شهری
17. اسکندر مختاری طالقانی، مدیر سابق میراث تهران
18. گیتی اعتماد، معمار و شهرساز
19. مه‌لقا کاشفی، کنشگر محیط زیست
20. میترا ابراهیمی، پژوهشگر محیط زیست و توسعه
21. مریم تاجیکی، دبیر کارگروه زیست‌بوم انجمن افراز
22. احمدرضا وکیلیان، کنشگر محیط زیست
23. محمدکریم آسایش، کنشگر و پژوهشگر شهری
24. عباس محمدی، کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی
25. مهدی توحیدپور، کارشناس ارشد معماری پایدار، مدیر عامل و‌ موسس انجمن تمدن سبز هنرمندان حامی محیط‌زیست
26. مسعود امیرزاده، کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی
27. مهدی مجتهدی، دکترای آموزش محیط‌زیست، مدیر عامل انجمن محیط‌زیست و منابع طبیعی دامون
28. حنیف‌رضا گلزار، کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی
29. الهام بهنام‌فرش عضو هیئت مدیره انجمن فرهنگی افراز و هسته مرکزی کارگروه زیست‌بوم انجمن و کنشگر و فعال زیست‌بوم
30. علی بیتاژیان، کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست، رئیس انجمن هوای پاک کندو
31. آناهیتا زمانی، دانشجوی دکترای برنامه‌ریزی محیط زیست، مدیرعامل و دبیر اجرایی تشکل محیط زیستی دروازه‌های سبز پارس
32. مریم کهن‌سال نودهی، پژوهشگر مطالعات شهری و فرهنگی
33. میترا البرزی‌منش دکترای آمایش سرزمین، کنشگر محیط زیست
34. کاوه فولادی‌نسب، نویسنده
35. پدرام کمالی، کنشگر حوزه‌ی کودک و محیط زیست
36. پرشیا قره‌گوزلو، معمار و شهرساز
37. علیرضا قهاری، معمار و شهرساز
38. معصومه اشتیاقی، پژوهشگر و کنشگر اجتماعی محیط زیست
39. انوشه منصوری، معمار
40. حمید ناصر نصیر، معمار