رویکرد هویت محور یا رویکرد شهروندمحور؟

در شانزدهمین نشست تخصصی شهرآورد که با حضور کارشناسان، فعالان اجتماعی و مدیران شهری برگزار شد، مهدی شیرزاد، کارشناس حوزه مدیریت شهری، به بررسی دو رویکرد اصلی در مدیریت محلات شهری پرداخت: رویکرد هویت محور و رویکرد شهروندمحور

 این نشست با هدف تحلیل تفاوتهای این دو رویکرد و تأثیر آنها بر مفهوم نمایندگی و مشارکت اجتماعی در محلات برگزار شد.

رویکرد هویت محور: حفظ هویت تاریخی و اجتماعی محلات  

شیرزاد در بخشی از سخنرانی خود به رویکرد هویت محور اشاره کرد و توضیح داد که در این رویکرد، محلات بر اساس هویت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ساکنانشان تعریف میشوند. وی با اشاره به مثالهایی مانند محله جلفا در اصفهان که محل سکونت ارامنه است یا محله های ارمنی نشین در تهران، تأکید کرد که در این محلات، حس تعلق و انسجام اجتماعی قوی وجود دارد. شیرزاد افزود: «در محلات هویت محور، ساکنان معمولاً یکدیگر را میشناسند و نسبت به غریبه ها حساسیت نشان میدهند. این رویکرد در گذشته با خودکفایی محلات و نقش پررنگ بزرگان و ریش سفیدان در اداره محله همراه بود، اما با افزایش قدرت نهادهای حکومتی، این سازوکار سنتی کمرنگ شده است.»

رویکرد شهروندمحور: شهر عادلانه و حق بر شهر  

در ادامه، شیرزاد به رویکرد شهروندمحور پرداخت و آن را بر اساس پارادایم «حق بر شهر» و شهر عادلانه تعریف کرد. وی توضیح داد که این رویکرد بیشتر در کلانشهرهایی مانند تهران دیده میشود که جمعیتی چندفرهنگی و متنوع دارند. شیرزاد گفت: «در این محلات، ساکنان ممکن است از شهرها و فرهنگهای مختلف آمده باشند و به دنبال گمنام ماندن در اقیانوس جمعیت شهری باشند. این رویکرد بر ایجاد اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی از طریق شناخت متقابل ساکنان تأکید دارد، اما با چالشهایی مانند بی توجهی به ملاحظات فرهنگی و اجتماعی مواجه است.»

چالشها و مقاومتها  

شیرزاد همچنین به چالشهای اصلی در مدیریت محلات اشاره کرد و گفت: «یکی از چالشهای اصلی، مقاومت ساکنان در برابر تغییرات تحمیلی از سوی نهادهای حکومتی است. به عنوان مثال، در محله فرحزاد تهران، ساکنان قدیمی نسبت به تغییرات جدید در بافت محله مقاومت نشان دادهاند. این مقاومت ناشی از تلاش برای حفظ هویت و المانهای تاریخی محله است، اما گاهی با پروژه های توسعه شهری در تعارض قرار میگیرد.»

در پایان سخنرانی خود، شیرزاد تأکید کرد که ترکیبی از این دو رویکرد میتواند راه حلی مناسب برای مدیریت محلات شهری باشد. وی گفت: «از یک سو، حفظ هویت تاریخی و فرهنگی محلات و از سوی دیگر، توجه به نیازهای متنوع ساکنان در شهرهای چندفرهنگی، میتواند به ایجاد محلاتی پویا و منسجم کمک کند. این موضوع نیازمند گفتوگوی بیشتر بین ساکنان، کارشناسان و نهادهای حکومتی است تا بتوان به راه حلهای پایدار و عادلانه دست یافت.