سید امیر منصوری، رییس پژوهشکده نظر
۱. محله، ابداع تمدن اسلامی
محله یک واحد اجتماعی-فضایی است. نوع منحصر به فردی از “مکان” که قدیمی‌ترین سند پیدایش آن در مدینه‌النبی است. پس از آن و بخاطر تأکید قرآن بر “اسوه” بودن رسول‌الله، در همه شهرهای جهان اسلام محلات نیمه‌مستقل اساس ایجاد و توسعه شهر شدند. این رسم تا دوران هجوم مدرنیسم برقرار بود. رویکرد جزءنگر مدرنیست محلات را که کل‌های نیمه‌مستقل بودند به دانه‌ها، معابر و کاربری‌های جداگانه تبدیل کرد تا انسجام فضایی میان اجتماع ساکن در آنها از میان برود. اما برای ملتی که ۱۳ قرن در محله به مثابه “مکان” ادراکی و فعالیتی زندگی کرده، غم از رست دادن آن فراموش ناشدنی و تمنای احیای محله همچنان باقی است. از این رو احیای محله در شهرهای امروز برای توسعه مشارکت اجتماعی و تعلق به مکان یک ضرورت گریزناپذیر است.
۲. از دموکراسی نمایندگی تا دموکراسی جغرافیایی
در دموکراسی نمایندگی، این‌چنین که در انتخابات‌های متمرکز رایج است، جوهر مشارکت مردم آنچنان که باید، شکل نمی‌گیرد. هرچه اقبال مردم به شرکت در انتخابات کمتر و هرچه دست‌اندازی قدرت سیاسی یا تبلیغی بر افکار مردم بیشتر شود، این نقص افزون‌تر می‌گردد. مشارکت جغرافیایی راهکار جدیدی است که مدعی است نواقص دموکراسی نمایندگی را کمتر می‌کند. به‌موجب این رویکرد چنانچه امور محلی با مشارکت ساکنان و ذینفعان مدیریت شود، بالاترین نرخ مشارکت بدست می‌آید. در این گونه از دموکراسی، حذف گسترده و سیستمی ذینفعان از چرخه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری ممکن نیست. از این رو در برخی کشورهای پیشرفته برای توسعه و تعمیق دموکراسی راهکار گسترش کمون‌ها که معادل محلات ما هستند را در پیش گرفته‌اند.
برنامه توسعه محلی تهران زمینه گسترده‌ای برای مشارکت واقعی شهروندان در امور محلی را فراهم می‌کند که با روح مردم‌سالاری نهفته در انقلاب اسلامی و جمهوریت نظام سازگاری بالایی دارد.
۳. از شورای معتمدان تا شورای محله
دولت محلی در قوانین ایران فصل ناقصی است که از دو دهه قبل و پس از تشکیل شوراهای شهر و روستا متوقف مانده است. نابسامانی‌های شوراها زمینه را برای مخالفان دولت محلی طوری فراهم کرد که از توسعه آن جلوگیری کنند. برچیدن زمینه‌هایی که شورای تهران تحت عنوان شورایاری فراهم کرده بود توسط دیوان عدالت اداری از جمله این تلاش‌هاست. این که شورای امروز تهران در فضای ممنوعیت راه‌اندازی شوراهای محله سراغ شورای معتمدان رفته، اقدام تحسین‌آمیزی است که در جهت بسط نظام مدیریت محله‌ای و شورایی باید حمایت شود. طبعا این مرحله تدریجا تکامل خواهد یافت تا زمينه های تشکیل دولت محلی وفق قانون اساسی فراهم گردد.