انزوای فرش ایرانی

متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران منفی ۱۹ درصد بوده، به این معنا که به‌طور میانگین ایران هر سال ۱۹ درصد از صادرات فرش دستباف خود را به‌دلایل مختلف از دست داده است.

به گزارش روزن آنلاین، نمایشگاه صنایع‌دستی و گردشگری امروز در شهر جهانی فرش به کار خود پایان می‌دهد؛ نمایشگاهی که بنا داشت فرصت‌های گردشگری و صنایع‌دستی کشور را به نمایش بگذارد. اما این‌روزها گردشگری و صنایع‌دستی ایران هر روز بیش از قبل فرصت‌ها را به اخبار تلخ می‌بازند و میدان فعالیتشان هر روز کوچکتر از قبل می‌شود. با این‌همه، هنرمندان و فعالان این حوزه‌ها همچنان به کمترین امیدها دل بسته‌اند. تبریز و صنایع‌دستی همنشینی دیرینه با‌هم دارند و نمایشگاه صنایع‌دستی و گردشگری که با هدف ارائه ظرفیت‌های صنایع‌دستی و گردشگری در استان‌های مختلف برگزار شده بود، می‌توانست بهانه‌ای باشد تا به مهمترین ظرفیت صنایع‌دستی تبریز یعنی فرش دستباف توجه شود.

«صالحی امیری» در تبریز خبر از تصویب سند جامع صنایع‌دستی در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی داده است. سندی که به‌گفته معاون صنایع‌دستی کشور با هدف «توسعه کمی و بهبود کیفی و همچنین حفظ، احیا و ارتقای ارزش‌های معنوی و مادی صنایع‌دستی» تدوین شده و «می‌تواند ضمن ترسیم آینده صنایع‌دستی ایران، همسویی خوبی دربین دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی ایجاد کند، به‌طوری‌که خلأهای موجود در فرایند تولید و فروش محصولات را پر کند. ضمن اینکه می‌تواند در جهت تحقق اهداف شورای جهانی صنایع‌دستی نیز گام ارزشمندی بردارد» صنایع‌دستی ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر و با افزایش نرخ مواد اولیه و محدودیت‌های صادرات، آسیب‌های بسیاری دیده و از سوی دیگر، وعده‌های محقق‌نشده مسئولان به هنرمندانی که با تمام توان برای حفظ صنایع‌دستی تلاش کرده‌اند، آنها را از ادامه راه ناامید کرده است.

 آماری از کارگاه‌های تعطیل‌شده و هنرمندانی که مهاجرت می‌کنند تا هنر خود را در بازاری امن‌تر و مطلوب‌تر ارائه کنند، وجود ندارد؛ اما تنها نگاهی به آنچه در نمایشگاه‌هایی با عنوان «صنایع‌دستی» ارائه می‌شود، نشان می‌دهد این بخش به کدام سمت‌وسو می‌رود و بازار صنایع‌دستی چه وضعیتی دارد. تولیداتی که هر روز از اصالت دور و به ذائقه بازار نزدیک می‌شوند و کیفیت‌های نازلی که با صنایع‌دستی اصیلی که روزگاری دنیا ایران را با آن می‌شناخت، فاصله‌ای معنا‌دار دارند. اما باز هم مسئولان وعده بهبود از طریق تصویب سند جامع را داده‌اند و کسی نمی‌داند چقدر می‌توان به این اسناد مصوب برای بهبود شرایط امید بست

رؤیای صادرات

یکی از مهم‌ترین مسائلی که تولیدکنندگان صنایع‌دستی با آن روبه‌رو هستند، ارائه تولیداتشان در فضای مطلوب و در شان صنایع دستی ایرانی است. با وجود گسترش مشکلات معیشتی در جامعه شاید امید داشتن به بازارهای داخلی برای فروش صنایع‌دستی به‌شکل گسترده، منطقی به‌نظر نرسد، اما نبود تسهیلات و مشوق‌های حمایتی برای صادرات هم مزید بر علت است و راه را برای ارائه محصولات در بازارهای جهانی بسته و میزان صادرات را بسیار محدود کرده است. البته باید به این نکته توجه داشت که صادرات صنایع‌دستی تنها یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه بیشتر اقدامی فرهنگی است که منجر به معرفی اصالت و تاریخ و هنر ایرانی در بازارهای جهانی می‌شود.

انزوای فرش ایرانی

فرش تبریز -و در نگاهی کلی فرش دستباف ایران- که در سال‌های اخیر آسیب فراوانی از سردرگمی میان چند وزارتخانه دیده است و حالا میدان را به رقبای خود در کشورهای همسایه واگذار می‌کند، وضعیت مطلوبی ندارد. براساس آمار رسمی، در یک دهه اخیر متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران منفی ۱۹ درصد بوده، به این معنا که به‌طور میانگین ایران هر سال ۱۹ درصد از صادرات فرش دستباف خود را به‌دلایل مختلف از دست داده است. این درحالی‌است که فرش دستباف ظرفیت بالایی برای افزایش تولید ناخالص داخلی، ارزآوری و رشد صادرات غیر‌نفتی دارد. اما با اختلاف قیمتی که میان محصولات تولیدشده در ایران با دیگر کشورهای رقیب وجود دارد، بازار بین‌المللی فرش به محصولات رقبا میل بیشتری پیدا کرده است. در روزهای اخیر خبری درباره میزان صادرات فرش ترکیه منتشر شد که نشان می‌داد تولیدکنندگان فرش در ترکیه در سال جاری، ۴۲۹ میلیون و ۵۶۶ هزار مترمربع فرش به ۱۸۱ کشور و منطقه آزاد صادر کرده‌اند. محدودیت‌ها و غیبت فرش‌ ایرانی در بازارهای بین‌المللی، بازار را در اختیار رقبایی مثل ترکیه قرار داده است. درحال حاضر، بیشترین صادرات فرش ترکیه به آمریکا، عربستان سعودی، عراق و انگلیس انجام می‌شود که پیش‌‌از‌این مخاطبان اصلی تولیدات ایرانی بودند. 

۹۸ درصد کاهش صادرات

آمارها می‌گویند تولید فرش دستباف ایرانی حدود ۳۰ فرصت شغلی ایجاد می‌کند و در حال حاضر، بالغ‌بر هشت میلیون نفر در بخش تولید و مشاغل مرتبط با آن مشغول فعالیت هستند. علاوه‌بر مشکلات متعدد از قبیل بیمه برای این قشر از جامعه، نبود بازار برای ارائه تولیدات یکی از مهمترین چالش‌هایی است که زندگی و امنیت شغلی آنها را تهدید می‌کند. فرش دستباف با وضعیت اقتصادی موجود و همچنین قیمت تمام‌شده بالایی که دارد، رونق چندانی در بازارهای داخلی ندارد و سال‌هاست که تنها چشم به بازارهای بین‌المللی دوخته. اما آمار نشان می‌دهد این بازار هم وضعیت چندان مناسبی ندارد. مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف تیرماه امسال اعلام کرده است: «حجم صادرات فرش ایران در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰ میلیون دلار بوده است» نگاهی به آمار صادرات دو دهه اخیر به‌خوبی بیانگر وضعیتی است که فرش دستباف ایران در حال حاضر دارد: «براساس آمار رسمی سال ۱۳۷۳ میزان صادرات غیرنفتی کشور چهار میلیارد و ۸۲۴ میلیون دلار بود که سهم صادرات فرش ۴۴ درصد یعنی معادل دو میلیارد و ۱۱۲ میلیون دلار بوده است. در دهه ۹۰ و با تشدید تجریم‌های اقتصادی علیه ایران ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۲۹۰ میلیون دلار در سال ۹۴ رسید. این رقم در سال ۹۸ به کمتر از ۷۳ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۱ به ۵۰.۷ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۲ به ۵۰ میلیون دلار رسید. یعنی صادرات فرش دستباف ایرانی که روزگاری هنری جهانی بود، بالغ بر ۹۸ درصد کاهش را نسبت به سال ۷۳ تجربه کرده است.»

تولیدکنندگان فرش در ترکیه در سال جاری، ۴۲۹ میلیون و ۵۶۶ هزار مترمربع فرش به ۱۸۱ کشور و منطقه آزاد صادر کرده‌اند. بیشترین صادرات فرش ترکیه به آمریکا، عربستان سعودی، عراق و انگلیس انجام می‌شود که پیش‌‌ازاین مخاطبان اصلی تولیدات ایرانی بودند

کاهش صادرات معلول علت‌های فراوانی است که مهمترین آن مشکلات مربوط به تحریم‌ها است و دیگری نبود حمایت‌های لازم از صادرکنندگان و ایجاد موانع و مشکلاتی است که باعث می‌شود صادرات فرش در مواردی توجیه اقتصادی نداشته باشد. 

«عبدالله بهرامی»، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف، درباره حمایت از صادرات فرش دستباف و ارائه مشوق به صادرکنندگان می‌گوید: «صادرکنندگان فرش مشوقی ندارند. مصوبه تعهد ارزی هم به ضرر صادرکنندگان فرش بود.

مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف: در دو دولت قبل به هر فرشی که صادر می‌شد، پنج درصد جایزه صادراتی تعلق می‌گرفت؛ اما امروز اعلام شده است ارز حاصل از صادرات به حساب بانک مرکزی برگردانده شود. توجیه‌پذیر نیست کالایی که یک دلار هم برایش هزینه و سرمایه‌گذاری نشده است و در واردات مواد اولیه به آن ارز نیمایی اختصاص پیدا نکرده، هزینه صادرات آن به ارز نیمایی برگردانده شود

در دو دولت قبل به هر فرشی که صادر می‌شد، پنج درصد جایزه صادراتی تعلق می‌گرفت؛ اما امروز نه‌تنها آن جایزه صادراتی وجود ندارد بلکه اعلام شده است ارز حاصل از صادرات به حساب بانک مرکزی برگردانده شود. مصوبه تعهد ارزی حداقل ۳۰ درصد روی قیمت است، ارز نیمایی با ارز آزاد بالای ۳۰ درصد اختلاف قیمت دارد. بنابراین، توجیه‌پذیر نیست کالایی که یک دلار هم برایش هزینه و سرمایه‌گذاری نشده است و در واردات مواد اولیه به آن ارز نیمایی اختصاص پیدا نکرده، هزینه صادرات آن به ارز نیمایی برگردانده شود»

هایپرمارکت‌های فرش و تغییر سلیقه ایرانی

«علی جودکی»، مدیرکل صمت استان مرکزی، نیز در اظهاراتی با تأکید بر لزوم سیاستگذاری صحیح در حوزه فرش دستباف می‌گوید: «تقاضای فرش دستباف به‌شدت نزول کرده و همه بخش‌ها را تحت‌تأثیر خود قرار داده. لازم است با اقداماتی مثل اعطای تسهیلات خرید، فرش دستباف را دوباره در سبد خرید خانوار قرار دهیم. دولت از حوزه تجارت فرش دستباف کنار کشیده است. مرکز ملی فرش ایران و سازمان توسعه تجارت باید تدبیری در این راستا کنند تا شرایط مناسب‌تری برای صادرات فرش دستباف داشته باشیم. ارزش هر تن صادرات فرش دستباف ۱۳ هزار دلار است، به‌عبارتی ارزش صادراتی فرش دستباف ۴۰ برابر میانگین ارزش کالاهای صادراتی کشور است» این اظهارات جودکی با اتفاقی که در جامعه و در سطحی گسترده در حال وقوع است کاملاً تناقض دارد. برای وارد کردن دوباره فرش دستباف به سبد خانوارهای ایرانی نه‌تنها اقدامی صورت نمی‌گیرد که با تبلیغات گسترده رسانه‌ای تمایل به خرید فرش‌های ماشینی بی‌کیفیت از هایپرمارکت‌های فرش، خاطره فرش ایرانی برای همیشه در حال حذف شدن از ذهن ایرانی‌ها و نسل‌های آینده است. تلاش‌های چند برند معدود برای حفظ این اصالت با ارائه طرح‌های مدرن از فرش ایرانی هم آنقدر مخاطبان محدودی دارد که نمی‌توان امید داشت که به تعبیر مدیرکل صمت در استان مرکزی: «فرش ایرانی دوباره به سبد خانوارهای ایرانی» برگردد.

منبع: روزنامه پیام ما