ساختمان شیشه ای و فرجام مبهم

ساختمان شیشه ای صدا و سیما در 26خرداد سال 1404 خورشیدی در طی جنگ 12 روزه مورد حمله قرار گرفت و در آتش سوخت. طراحی این بنا در سال 1346 توسط مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرمائیان (عبدالعزیز فرمانفرمائیان-جوزف زوکر و همکارانشان) صورت گرفت، ساخت آن در سال 1354 آغاز شد و در اوایل دهه 60 به بهره داری رسید. این ساختمان که در جام جم صدا و سیما واقع در خیابان ولی عصر تهران قرار داشت، محل استقرار دفتر رئیس سازمان و قائم مقام او بود. همچنین معاونت سیاسی صدا و سیما، تمام استودیوهای خبر رادیو و تلویزیون نیز در ساختمان شیشه ای و تحریریه های خبر نیز در همین ساختمان قرار داشتند. به عبارتی می توان گفت که ساختمان شیشه ای، مرکز مدیریت سیاسی و خبری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بود و همه بخش های خبری همه شبکه ها از این ساختمان هدایت می شدند.

در اول تیر سال 1404 خورشیدی در شرایطی که هنوز جنگ ادامه داشت، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرد: "در نامه‌ای رسمی، پیشنهاد ثبت این ساختمان به‌عنوان اثری ملی در فهرست میراث کشور ارائه شد تا در حافظه تاریخی ملت ایران به عنوان سندی از جنایات فرهنگی و جنگ روانی دشمن ماندگار شود. هم‌زمان، مکاتبات رسمی با یونسکو و نهادهای ذی‌ربط بین‌المللی نیز صورت گرفته است، تا بدعت مخرب هدف قرار دادن اماکن فرهنگی، از سوی متجاوزان، مورد پیگرد جهانی قرار گیرد"

در 22 تیرماه سال 1404 خورشیدی وزیر راه و شهرسازی ضمن بازدید از ساختمان شیشه‌ای اعلام کرد: "بازطراحی و بازمعماری ساختمان صداوسیما را به مسابقه بین المللی خواهیم گذاشت".

میراث معماری مدرن به ویژه در ایران با چالشهای متعددی برای حفاظت مواجه است که بخش عمده آن به عدم شناخت این ابنیه و عدم تدوین چهارچوب مبانی نظری و حفاظتی مربوط به خودشان باز می‌گردد. ارزشگذاری این ابنیه  نیازمند این است که فارغ از موضوع قدمت، در سه بخش معماری (شامل ارزشهای شاخص سبکی و زیباشناختی، شناسنامه دار بودن بنا اعم از نام معمار، طراح و سازندگان ...، نوآوری فنی و سازه‌ای و تحولات شاخص معماری مبتنی بر کاربری های نوین)،  شهری(شامل قرار گیری در  سایت ارزشمند، قرار داشتند در بدنه خیابان ها و میادین آغازین،نشانه‌ها ی شهری، یکپارچگی ، تک دانگی) و رویدادی (شخصیت محور و مکان محور، تداوم فعالیت و یا ایجاد خاطره جمعی) صورت گیرد. اگر بنای  ساختمان شیشه ای صدا سیما را با معیارهای مطرح شده بسنجیم، خواهیم دید که به لحاظ ارزشگذاری تمامی زیرمعیارهای اجتماعی و معماری و یکی از زیر معیارهای بخش شهری به آن تعلق می‌گیرد.

جا دارد پیش از جمعبندی یک مرور کوچک بر تجربه کشور لهستان در میدان سرخ شهر ورشو داشته باشیم. این مرمت شهری، یک پروژه عظیم و نمادین برای بازگرداندن هویت و شکوه و التیام و امید بخشی به مردم کشور لهستان صورت گرفت. این بازسازی عین به عین که گفته می شود در آن از آوار موجود نیز مورد استفاده قرار گرفته در سال 1948 به اتمام رسید و در حال حاضر علاوه بر اینکه به عنوان یکی از پروژه های حایز ارزش مرمت شهری مورد بررسی قرار می‌گیرد یکی از مکانهای مهم گردشگری این کشور شده است.

مهمترین موضوع "ساختمان شیشه‌ای" یا پروژه هایی از این دست در هر مقیاسی، در ابتدایی ترین گام موضوع شناخت، تصمیم گیری بدون شتاب و تعهد به طرح کارشناسانه است. به فاصله 22 روز دو وزیر از نهاد دولت دو برنامه متفاوت را برای یک بنای مهم ملی ارائه می‌دهند. در شرایطی که همگرایی در این مورد می تواند منجر به یک اتفاق رو به جلو و مهم در امر بازآفرینی گردد. اگر موضوع ثبت بنای صدا سیما (که پیشتر از این اتفاق اعلام شده بود به دلیل عدم همکاری اقدام به ثبت بنا منتفی شده است) با جدیت بیشتری پیگیری شود و به سر انجام برسد پس بر اساس قوانین بین المللی بناهای ثبت شده ساخت آن بر مبنای نقشه های موجودش الزامی ست. اگرچه این امکان را نیز باید در نظر گرفت با توجه به تغییرات احتمالی ساختار اطلاع رسانی و ...شاید پلان بنا نیازمند به روزرسانی به لحاظ تخصیص فضای کار و ... داشته باشد. دیگر اینکه برای آینده چه در صلح و چه در جنگ به جای ثبت این بنا، محطه و ابنیه حایز ارزش آن نیز ثبت گردد. از یاد نبریم که ساختمان طراحی شده توسط جهانگیر درویش که به ساختمان 13 طبقه شناخته می‌شود نیز در همین مجموعه قرار دارد و از بناهای حایز ارزش میراث معماری مدرن می‌باشد. یکی از مهمترین امتیازهای ثبت یک محوطه به جای بنا افزایش حریم و به نوعی ایجاد یک فضای امن گسترده تر است. امید آن داریم که سرانجام مناسب این بنا و محوطه جام جم، تجربه مناسب و قابل دفاعی در حوزه مرمت و حفاظت از میراث معماری مدرن گردد./شرق